Analiza umów cash pool w kontekście interpretacji organów podatkowych

Istotą cash poolingu jest kompleksowe zarządzanie płynnością finansową określonej grupy spółek. Co do zasady mechanizm ten składa się z trzech etapów

W pierwszej kolejności dochodzi do skumulowania posiadanych przez wszystkich uczestników struktury środków pieniźżnych na jednym wspólnym rachunku grupowym. Nastźpnie uzyskany w ten sposób kapitał jest transferowany na konta jednostek wykazujących niedobory. Po zakończeniu przyjźtego przez strony okresu rozliczeniowego środki te zwracane są wraz z należnymi odsetkami spółkom udostźpniającym kapitał.

Transfer zwrotny odbywa siź za pośrednictwem rachunku grupowego, a całością transakcji zarządza tzw. pool leader. Zaprezentowany schemat stanowi jedynie przykład klasycznej konstrukcji cash poolingu. W praktyce pojźcie "cash poolingu" jest niejednolite i spotkać można różne jego rodzaje. W zależności od przyjźtego kryterium można wyróżnić: - podział ze wzglźdu na to, czy doszło do faktycznego przepływu środków pieniźżnych:- cash pooling rzeczywisty (zero balancing cash pooling) - nadwyżki pieniężne transferowane są na jeden rachunek (rachunek grupy), z którego następnie dokonywany jest transfer na rachunki wykazujące salda ujemne; - cash pooling wirtualny (notional cash pooling) - nie dochodzi do faktycznego łączenia sald (przelewu środków). Bank obsługujący daną grupę spółek oblicza wartość łączną salda wszystkich rachunków spółek wchodzących w skład danej grupy. Dla tak obliczonego salda obliczane są odsetki,- podział ze względu na to, kto pełni rolę pool leadera:- bank (pool leader zewnętrzny),- jedna ze spółek należących do grupy (pool leader wewnętrzny),- podział ze względu na częstotliwość dokonywania końcowych rozliczeń:- cash pooling zwrotny (two-way) - rozliczenie (zwrot) przekazanych środków pieniężnych następuje w krótkim czasie (jeden dzień);- cash pooling bezzwrotny (one-way) - rozliczenie (zwrot) przekazanych środków dokonywane jest na koniec ustalonego przez strony okresu (np. miesiąca).

Główną zaletą cash poolingu jest możliwość wykorzystania efektu synergii do optymalizacji kosztów i przychodów finansowych spółek tworzących strukturę. Korzyści wynikają z tego, że kapitał uczestnika, u którego w danym dniu wystąpiło saldo dodatnie (nadwyżka środków pieniężnych), oprocentowany jest na poziomie zbliżonym do oprocentowania pożyczek (kredytów). Natomiast uczestnik, który w danym dniu miał saldo ujemne, płaci odsetki niższe od tych, jakie zapłaciłby w przypadku zaciągnięcia w banku kredytu na jego pokrycie.

Z punktu widzenia prawa podatkowego z porozumieniami typu cash pool związanych jest wiele rodzajów ryzyka, które trzeba rozważyć przed zawarciem takiej umowy. Polskie przepisy nie odnoszą się w sposób bezpośredni do opodatkowania transferów pieniężnych dokonywanych w ramach cash poolingu. W konsekwencji zastosowanie znajdują ogólne zasady podatkowe, właściwe dla poszczególnych etapów całej operacji.

Taka sytuacja powoduje wiele trudności interpretacyjnych. Wątpliwości wiążą się zarówno z tym, jakie przepisy mają zastosowanie, oraz z tym, jak należy je interpretować. Pomocne mogą być w tym zakresie indywidualne interpretacje prawa podatkowego wydawane przez Ministerstwo Finansów. Mimo że dla podmiotu niebędącego stroną w sprawie nie stanowię one żadnej ochrony, to jednak wskazują, w jaki sposób - zdaniem organów podatkowych - należy stosować przepisy podatkowe w odniesieniu do opisanego stanu faktycznego.

[srodtytul]Konsekwencje na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych[/srodtytul]

Stosowanie cash poolingu wiąże się z przeprowadzaniem licznych transferów pieniężnych. W związku z tym mogą pojawić się wątpliwości dotyczące wpływu tych przepływów na przychody i koszty podatkowe. Kwestia ta została poruszona w jednej z interpretacji prawa podatkowego. Wnioskujący - przedstawiając swoje stanowisko w sprawie - argumentował, że transfery wyrównujące salda nie mają charakteru samodzielnych transakcji, lecz są wykonywane w celu zrealizowania usługi świadczonej przez bank. Nie mają one również charakteru definitywnego przysporzenia (w przypadku wyrównania salda ujemnego), jak również nie są definitywnym kosztem (w przypadku przelania nadwyżki środków pieniężnych), a tylko takie wpływy i wydatki mogą stanowić przychód/koszt podatkowy. Organ podatkowy zaaprobował takie rozumienie przepisów, potwierdzając tym samym słuszność argumentacji podatnika.1

Transfer (rozliczenie) sald nie jest jedynym obrotem dokonywanym w ramach cash poolingu. Pojawiają się w nim również odsetki (zarówno płacone, jak i otrzymywane) oraz prowizje na rzecz banku. Z interpretacji podatkowych jednoznacznie wynika, że tego rodzaju wpływy i wydatki stanowią odpowiednio przychody i koszty podatkowe, a ich rozliczenie powinno być dokonane na zasadzie kasowej.2

Warto równocześnie zauważyć, że w praktyce bardzo często prowizja za wszystkie usługi świadczone przez bank na rzecz uczestników struktury płacona jest przez pool leadera (jeśli jest to podmiot z grupy kapitałowej). Tymczasem wydatkiem tym (we właściwej proporcji) powinna być obciążona każda zaangażowana spółka. W przeciwnym razie - zdaniem organów podatkowych - wystąpi po ich stronie tzw. nieodpłatne świadczenie. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie m.in. w interpretacji wydanej przez dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy.3

Występowanie pool leadera wewnętrznego (a więc innego niż bank) oznacza, że jedna ze spółek przejmuje funkcję związaną z koordynacją całego procesu - stanowi ogniwo łączące uczestników struktury oraz reprezentujące grupę na zewnątrz (np. w kontaktach z bankiem). W praktyce nie otrzymuje on od pozostałych spółek wynagrodzenia za wykonanie tych czynności. Takie postępowanie - zdaniem organów podatkowych - jest uzasadnione ekonomicznie i nie powoduje powstania nieodpłatnego przychodu.

Potwierdza to interpretacja wydana przez dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy, który w uzasadnieniu stwierdził, że (…) celem spółek uczestniczących w Umowie cash poolingu jest osiągnięcie oszczędności związanych z kosztami finansowymi i administracyjnymi, nie zaś uzyskanie nieodpłatnego przysporzenia lub dokonanie takiego przysporzenia na rzecz innego uczestnika Umowy cash poolingu. Świadczenia spółek uczestniczących w cash poolingu uznać należy co do zasady za świadczenia wzajemne, za współdziałanie przy wykonaniu zobowiązania, gdyż wynikają one z istoty umów tego typu.4

Umowy cash poolingu bardzo często zawierane są w ramach międzynarodowych grup kapitałowych. W konsekwencji transfery pieniężne dokonywane (lub rozliczane) są często w walucie obcej. To z kolei wskazuje na konieczność przeanalizowania możliwości wystąpienia podatkowych różnic kursowych. Stanowisko organów podatkowych w tym aspekcie jest jednoznaczne - ich zdaniem w takich rozliczeniach podatkowe różnice kursowe nie powstają. Przykładowo dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie stwierdził, że dokonywane w ramach cash poolingu transfery nie powodują powstania różnic kursowych, ponieważ stanowią jedynie przesunięcie środków pieniężnych w obrębie własnego majątku.5

Międzynarodowy charakter transferów gotówkowych dokonywanych w ramach cash poolingu implikuje problemy związane z poborem zryczałtowanego podatku. Jeżeli bowiem polska spółka wykazuje saldo ujemne i korzysta z nadwyżek gotówkowych zagranicznych spółek, to wówczas jest ona zobowiązana zapłacić na rzecz tych podmiotów odsetki. To z kolei wiąże się z obowiązkiem pobrania podatku u źródła.

Dokonując tych rozliczeń, należy uwzględnić zapisy umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. W przypadku gdy pool leaderem jest jedna ze spółek należąca do grupy, podatnicy mają wątpliwości związane z tym, jakie umowy należy stosować - umowy właściwe dla podmiotu, na rzecz którego przelew zostanie dokonany (pool leader), czy umowy właściwe dla podmiotów, którym te odsetki są faktycznie należne (pozostałe spółki ze struktury) i którym zostaną one przez pool leadera przekazane.

W tym aspekcie organy podatkowe prezentują jednolite stanowisko, zgodnie z którym podmiot wypłacający odsetki powinien stosować umowy właściwe dla rzeczywistych beneficjentów tych płatności, czyli dla spółek wykazujących salda dodatnie. Kraj rezydencji pool leadera pozostaje bez znaczenia, o ile nie jest on rzeczywistym beneficjentem tych płatności. Pogląd ten oparty jest na wskazówkach sformułowanych w "Komentarzu do onwencji modelowej OECD", który w przypadku dokonywania płatności przez pośredników (w tym przypadku pool leadera) nakazuje stosowanie umowy właściwej dla faktycznego odbiorcy odsetek (w tym przypadku spółki wykazującej saldo dodatnie).6

Inaczej wygląda sytuacja, gdy obowiązki pool leadera przejmuje na siebie podmiot zewnętrzny (bank). Wówczas, zdaniem organów podatkowych, spółka wypłacająca odsetki zwolniona jest z obowiązku pobrania podatku. Rolę płatnika przejmuje bank.7

W praktyce umowy cash poolingu zawierane są pomiędzy podmiotami powiązanymi. W związku z tym mogą pojawić się wątpliwości związane z koniecznością sporządzania dokumentacji cen transferowych. To, czy uczestnictwo w strukturze cash poolingu implikuje takie obowiązki, jest w dużej mierze zależne od roli banku w danej strukturze. Większość organów podatkowych stoi na stanowisku, że jeżeli pełni on rolę pool leadera, to wówczas w praktyce nie dochodzi do transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi, ponieważ w takiej sytuacji każda płatność dokonywana jest za pośrednictwem podmiotu niepowiązanego (banku).8 Dodatkowo, niektóre organy podatkowe przychylają się do argumentacji podatników, którzy twierdzą, że w takich sytuacjach w ogóle nie dochodzi do żadnej transakcji (sprzedaży lub świadczenia), co jest warunkiem koniecznym wystąpienia obowiązku sporządzenia dokumentacji.9

Sytuacja nie jest już tak oczywista, gdy dominującą rolę w całym procesie przejmuje jedna ze spółek należących do grupy (pool leader wewnętrzny). Wówczas niektóre organy podatkowe potwierdzają konieczność sporządzenia dokumentacji cen transferowych.10

Występowanie powiązań kapitałowych między uczestnikami cash poolingu mogłoby powodować konieczność stosowania ograniczeń wynikających z przepisów o tzw. niedostatecznej kapitalizacji. W tym zakresie wykorzystanie cash poolingu okazuje się być dla podatników bardzo korzystne. Organy podatkowe w licznych i jednolitych interpretacjach wskazują, że uzyskane w ramach cash poolingu środki pieniężne nie zwiększają limitu dopuszczalnego zadłużenia, a zapłacone odsetki mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w pełnej wysokości. Swoje stanowisko uzasadniają tym, że w przypadku cash poolingu nie dochodzi do udzielenia pożyczki w rozumieniu tych przepisów.11

[srodtytul]Konsekwencje na gruncie podatku od towarów i usług[/srodtytul]

Jak już wyżej wspomniano, w ramach umów cash poolingu dochodzi do wykonywania określonych świadczeń przez podmioty wchodzące w skład struktury. W konsekwencji powstaje pytanie o kwalifikacje tych czynności na gruncie podatku od towarów i usług. Również w tym przypadku dokonanie ich prawidłowego przyporządkowania zależne jest od roli podmiotu zewnętrznego (banku) w całej strukturze.

Jeżeli pełni on rolę pool leadera, to wówczas wszystkie czynności wykonywane przez pozostałych członków struktury nie będą uznawane za usługi w rozumieniu ustawy o VAT. Warto zwrócić uwagę na interpretację, w której organ podatkowy przychylił się do argumentacji podatnika twierdzącego, że czynności wykonywane przez poszczególnych uczestników struktury cash poolingu (innych niż bank) nie stanowią czynności opodatkowanej podatkiem od towarów i usług. Przy czym podatnik w tym przypadku jako główny argument przesądzający o takim rozwiązaniu przywołał interpretację GUS wskazującą, że czynności wykonywane przez uczestników cash poolingu nie spełniają warunków uznania ich za usługi.12

Również w pozostałych interpretacjach, na podstawie nieco innej argumentacji, organy podatkowe potwierdzały brak opodatkowania VAT czynności wykonywanych przez uczestników struktury. Przykładowo dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie stwierdził: Biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne zaprezentowanej umowy cash poolingu, należy stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie w roli usługodawcy będzie występował Bank, który wykonywał będzie wszystkie czynności wchodzące w skład kompleksowej usługi bankowej, jaką jest cash pooling i z tytułu wykonywania tej usługi będzie otrzymywał wynagrodzenie. Natomiast czynności wykonywane na podstawie zawartej umowy przez Wnioskodawcę, umożliwiające Bankowi dokonywanie odpowiednich transferów środków finansowych z prowadzonego dla niej rachunku bankowego, nie będą stanowić odrębnego świadczenia przez Spółkę usług, w rozumieniu art. 8 ustawy o VAT, lecz jedynie element pomocniczy, konieczny dla efektywnego wyświadczenia przez Bank usługi kompleksowego zarządzania płynnością finansową.13

Z kolei w przypadku gdy przewodnią rolę w całej strukturze przejmuje jedna ze spółek należąca do grupy, wówczas, wydaje się, iż właściwe jest uznanie, że świadczy ona usługi w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług (usługi finansowe - zwolnione). Taki pogląd został zaaprobowany m.in. przez dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie.14 Konsekwencje na gruncie podatku od czynności cywilnoprawnychW przypadku gdy dochodzi do zawarcia umów, które pozostają poza zakresem podatku od towarów i usług, pojawia się pytanie, czy będą one podlegały opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W tym aspekcie organy podatkowe nie pozostawiają żadnych wątpliwości. Zgodnie twierdzą, że ponieważ umowa cash poolingu nie stanowi żadnej z umów cywilnoprawnych (w szczególności nie jest umową pożyczki), pozostaje ona poza zakresem ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.15

[srodtytul]WNIOSKI[/srodtytul]

Cash pooling stanowi bardzo ciekawy instrument finansowy, pozwalający na optymalne wykorzystanie środków pieniężnych w ramach grupy kapitałowej. Należy jednak mieć na uwadze, że jego złożona struktura oraz brak szczególnych przepisów powodują liczne wątpliwości natury podatkowej. Świadczy o tym chociażby ogromna liczba wydanych w tej sprawie interpretacji. W konsekwencji, przystępując do takiej struktury, należy dokładnie przeanalizować skutki podatkowe zawieranej umowy i zastanowić się nad jej ewentualnymi modyfikacjami dla uniknięcia ryzyka podatkowego.

Równocześnie jednak umowy typu cash pool mogą dawać wymierne korzyści podatkowe, biorąc pod uwagę chociażby brak konieczności podatkowego rozliczania różnic kursowych oraz brak opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych transferów pieniężnych pomiędzy podmiotami powiązanymi.Mikołaj PrzybyłStarszy konsultant podatkowy w KZWS Spółka Doradztwa Podatkowego SA 1 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (sygn. ITPB3/423-179d/10/DK) oraz interpretacja indywidualna DIS w Warszawie z dnia 11.08.2009 r. (sygn. IPPB3/423-327/09-5/ER) 2 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (sygn. ITPB3/423-179c/10/DK) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 13.05. 2010 r. (sygn. IBPBI/2/423-283/10/JS) 3 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (sygn. ITPB3/423-179f/10/DK) 4 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowe w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (sygn. ITPB3/423-179g/10/DK) 5 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 20.04.2010 r. (sygn. IPPB3/423-26/10-4/PD) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 05.07.2010 r. (sygn. ITPB3/423-164b/10/MK) 6 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 05.07.2010 r. (sygn. ITPB3/423-164a/10/MK) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 24.05.2010 r. (sygn. IPPB3/423-122/10-2/PD) 7 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 13.05.2010 r. (sygn. IBPBI/2/423-282/10/JS) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 22.04.2010 r.(sygn. IPPB3/423-65/10-2/PD) 8 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 14.05.2010 r. (sygn. IPPB3/423-66/10-4/PD) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (stgn. ITPB3/423-179b/10/DK) 9 interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 28.05.2010 r. (stgn. ITPB3/423-179b/10/DK)

10 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 07.05.2010 r. (sygn. IPPB3/423-93/10-2/ER)

11 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 25.06.2010 r. (sygn. IPPB3/423-243/10-2/PD) oraz interpretacja indywidualna w Warszawie z dnia 07.06.2010 r. (sygn. IPPB3/423-205/10-2/ER)

12 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 13.07.2010 r. (sygn. ITPP2/443-350/10/AK)

13 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 19.07.2010 r. (sygn. IPPP1-443-540/10-4/MP) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 05.05.2010 r. (sygn. IBPP2/443-110/10/ICz)

14 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 02.07.2010 r. (sygn. ITPP1/443-333/10/BS)

15 interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 15.07.2010 r. (sygn. IPPB2/436-185/10-5/MZ) oraz interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 06.07.2010 r. (sygn. ITPB2/436-85/10/BK)

[i] [b]Tomasz Beger[/b]

Doradca podatkowy w KZWS

Spółka Doradztwa Podatkowego SA[/i]