Jak banki podejmują decyzje

Kilkanaście lat temu o stopach procentowych decydowali zwykle sami prezesi banków centralnych. Teraz są to na ogół decyzje kolegialne

Stopy procentowe to podstawowy instrument, za pomocą którego banki centralne wpływają na sytuację w gospodarce. Ale kto i w jaki sposób podejmuje decyzje w sprawie wysokości stóp procentowych?W Polsce w latach 90. odpowiadał za to osobiście prezes Narodowego Banku Polskiego. Formalnie decyzje były podejmowane jednoosobowo. W praktyce prezes korzystał z materiałów przygotowywanych przez departamenty analityczne banku centralnego.

Na samą decyzję poważny wpływ mieli członkowie zarządu NBP. Ostatecznie jednak to szef banku centralnego wyznaczał poziom stóp procentowych. Sytuacja zmieniła się w roku 1998. Rok wcześniej uchwalona została nowa konstytucja, która w istotny sposób wpłynęła na funkcjonowanie banku centralnego w naszym kraju. Zgodnie z nią:Podstawowym celem działania banku centralnego jest stabilność cen. Bank centralny może wspierać rząd w staraniach dotyczących wzrostu koniunktury, ale tylko wtedy, gdy nie zagraża to głównemu celowi NBP;bank centralny nie może finansować deficytu budżetu;oprócz prezesa i zarządu NBP wprowadzono nowy organ – Radę Polityki Pieniężnej.

To właśnie na Radzie Polityki Pieniężnej spoczęła odpowiedzialność za ustalanie wysokości stóp procentowych. Od wejścia w życie nowej ustawy o NBP zarząd banku centralnego miał tylko zajmować się bieżącą realizacją decyzji RPP (Rada określa poziom stóp oficjalnych; o tym, jak efektywnie będą się one przekładały na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych, decydują operacje otwartego rynku oraz system uśrednionej rezerwy obowiązkowej, za co operacyjnie odpowiada już zarząd banku centralnego).

[srodtytul]Związek z celem[/srodtytul]

Końcówka lat 90., kiedy decydowano o kształcie organizacji Narodowego Banku Polskiego, to okres, w którym na świecie bardzo zyskiwało na popularności powoływanie kolegialnych organów decydujących o poziomie oficjalnych stóp procentowych banku centralnego. Kilka miesięcy przed utworzeniem naszej Rady Polityki Pieniężnej podobny organ został powołany np. w Wielkiej Brytanii (MPC – Monetary Policy Committee). Podobną funkcję w Stanach Zjednoczonych pełni Federalny Komitet Otwartego Rynku (FOMC – Federal Open Market Committee).

Skąd ówczesna zmiana sposobu podejmowania decyzji w bankach centralnych? Wiąże się ona z wprowadzaniem tzw. bezpośredniego celu inflacyjnego. Strategia celu inflacyjnego oznacza, że bank centralny chce utrzymać inflację na pewnym z góry założonym poziomie. Dopuszczana jest zazwyczaj inflacja niewielka (Europejski Bank Centralny określa swój cel jako „nie więcej niż, ale w pobliżu 2 proc.”, w Wielkiej Brytanii to dokładnie poziom 2 proc., w Polsce od 2003 r. obowiązuje cel na poziomie 2,5 proc. – RPP dopuszcza odchylenia od celu o 1 pkt proc.).

Określenie celu inflacyjnego wiąże się z koniecznością wypracowania takiego modelu funkcjonowania banku centralnego, który zwiększa prawdopodobieństwo realizacji celu. Dlaczego decyzje grupy osób miałyby być lepsze niż jednej – szefa banku centralnego? Ekonomiści uzasadniają to tak, że jednoosobowe decydowanie wiąże się z poważnymi ograniczeniami – nawet najlepszy specjalista często nie jest w stanie uchronić się przed jednostronnym spojrzeniem na gospodarkę czy dopasowywaniem decyzji do z góry przyjętej tezy; na decyzje pojedynczej osoby duży wpływ mają jej osobiste poglądy.

Chociaż konsultacje prowadzone przez szefa banku np. z zarządem (w modelu, jaki obowiązywał w Polsce do 1998 r.) mogą nieco złagodzić te ograniczenia, to na ogół kolegialne podejmowanie decyzji jest uznawane za lepsze rozwiązanie. Poszczególni członkowie organów decydujących o wysokości stóp procentowych mają inne wykształcenie i doświadczenie – dzięki temu patrzą na problem z nieco innej perspektywy. W czasie dyskusji przed podjęciem decyzji na temat wysokości stóp procentowych wymieniają poglądy, biorą pod uwagę różne aspekty sytuacji gospodarczej, są w stanie skorygować ewentualne błędy w myśleniu poszczególnych osób. W efekcie – decyzja powinna być bardziej wyważona i trafniejsza.

Wprowadzenie kolegialności ma również uzasadnienie polityczne. Decyzje o stopach procentowych są na tyle ważne dla całej gospodarki, że łatwiej uzasadnić oddanie ich grupie osób niż tylko jednej osobie. Zapewnienie, że grupa ta będzie wyłaniana przez organy władzy powołane w drodze wyborów powszechnych (tak jest u nas) daje jej mocniejszą legitymację do podejmowania decyzji.

Jak pisał kilka lat temu znany ekonomista Alan Blinder: „W wielu krajach zmiana w kierunku komitetów (polityki pieniężnej – red.) szła wraz ze wzrostem niezależności banku centralnego. Gdy bank centralny wykonywał tylko rozkazy rządu, nie było powodu, aby na drugim końcu telefonu był cały komitet. Prezes banku centralnego wystarczał, co także ograniczało wysokość rachunku za telefon. Ale gdy banki centralne w kolejnych krajach zyskiwały niezależność, wybór między jednostką a komitetem nabrał znaczenia – zarówno w teorii, jak i w praktyce”.

[srodtytul]Wspólna decyzja[/srodtytul]

Nasza RPP, chociaż również jest realizacją zasady kolegialności, nie jest kalką podobnych organów w innych krajach. W Polsce RPP składa się z 10 członków: prezesa Narodowego Banku Polskiego (powoływanego przez prezydenta za zgodą Sejmu) i dziewięciu członków (po trzech wybierają prezydent, Sejm i Senat). Zgodnie z ustawą o NBP członkami RPP powinni być „specjaliści z zakresu finansów”.

Kadencja członka RPP trwa sześć lat. Ta sama osoba nie może być wybrana na kolejną kadencję. Zgodnie z przepisami członkowie rady nie mogą zajmować się w trakcie kadencji inną działalnością zarobkową – z wyjątkiem pracy naukowej. Nie mogą być również członkami partii politycznych. Te ograniczenia mają zapewnić im niezależność w podejmowaniu decyzji dotyczących głównie wysokości stóp.

Dwa najbardziej znane przykłady kolegialnych decyzji w bankowości centralnej na świecie dotyczą Stanów Zjednoczonych i strefy euro (a przed nią – Niemiec). Amerykański FOMC składa się z dwunastu członków – siedmiu z Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej oraz pięciu prezesów regionalnych federalnych banków rezerw. Członkowie Rady Gubernatorów są wybierani przez prezydenta USA (i zatwierdzani przez Senat – wyższą izbę amerykańskiego Kongresu). Natomiast prezesi regionalnych banków rezerw są wybierani przez ich zarządy.

A Rada Prezesów EBC – ciało, które decyduje o kształcie polityki pieniężnej w strefie euro – składa się z sześciu członków zarządu oraz prezesów banków centralnych poszczególnych krajów eurolandu. Jak widać, główna różnica między naszą RPP a podobnymi ciałami w USA i strefie euro polega na tym, że w Polsce tylko prezes NBP – czyli przewodniczący rady – z racji funkcji musi na bieżąco zajmować się sprawami banku centralnego. Pozostali członkowie polskiej rady mają w tym względzie dużo więcej swobody.

Jak wyglądają posiedzenia komitetów podejmujących decyzje o stopach procentowych? Ich członkowie najczęściej jeszcze przed spotkaniem mogą zapoznać się z materiałami analitycznymi przygotowywanymi w banku centralnym, przedstawiającymi sytuację danej gospodarki. Na początku posiedzenia ma zwykle miejsce prezentacja bieżącej oceny gospodarki ze strony przedstawicieli departamentów analitycznych banku centralnego. Później trzeba podjąć decyzję w sprawie stóp procentowych.

W Polsce posiedzenie RPP ma charakter tajny. Po blisko miesiącu od posiedzenia publikowane jest wprawdzie sprawozdanie z jego przebiegu, ale dotyczy ono jedynie dyskusji na temat stanu gospodarki i nie wskazuje, jaka była opinia danego członka rady na określony temat. W sprawozdaniu jest też informacja, jakie wnioski dotyczące stóp były przedmiotem głosowania na posiedzeniu (patrz niżej). Z kolei najwcześniej po sześciu tygodniach od posiedzenia prezentowane są imienne wyniki głosowania nad zmianą stóp, pod warunkiem, że wniosek o zmianę poziomu stóp został przegłosowany. Jeśli nie – to informacja na temat imiennych wyników głosowania jest prezentowana dopiero w raporcie o inflacji (raporty są publikowane trzy razy do roku: w lutym, czerwcu i październiku).

Więcej informacji o rynku pieniężnym i banku centralnym na [link=www.nbportal.pl " target="_blank"]www.nbportal.pl[/link]