Więcej metanu z pokładów węgla

Pol­ska co­raz le­piej za­go­spo­da­ro­wu­je me­tan. W efek­cie częściej sta­je się on źró­dłem do­dat­ko­wych pie­niędzy, a nie tyl­ko pro­ble­mem przy wy­do­by­wa­niu czar­ne­go zło­ta

W Polsce metan w pokładach węgla występuje głównie na terenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Ministerstwo Środowiska podaje, że geologiczne zasoby perspektywiczne metanu wynoszą na tym obszarze około 254 mld m sześc. Z tego do wydobycia prawdopodobnie nadaje się około 150 mld m sześc. Udokumentowane zasoby metanu występują w 49 złożach. W 2007 r. wydobyto go 526,7 mln m sześc., co stanowiło wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim o 43,1 mln m sześc. Z kolei ilość metanu wyemitowanego do atmosfery oszacowano na około 89 mln m sześc. To duży postęp, zważywszy, że dwa lata wcześniej do atmosfery trafiło 170 mln m sześc.

Zdecydowanie mniej metanu niż na Górnym Śląsku jest w złożach Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego. Szacunki mówią o około 5 mld m sześc. Z kolei na obszarze Lubelskiego Zagłębia Węglowego zasoby nie zostały jeszcze definitywnie określone.

[srodtytul]Nie tylko zagrożenie[/srodtytul]

W Polsce metan zwykło się kojarzyć z niebezpieczeństwem, jakie niesie, pojawiając się w kopalniach węgla kamiennego. Występuje tam w postaci cząsteczek gazu zaabsorbowanych na ziarnach węgla. Pod wpływem eksploatacji uwalnia się do wyrobisk górniczych. To z kolei powoduje zagrożenie dla górników, gdyż wymieszany z powietrzem staje się gazem wybuchowym.

W tym kontekście mało kto zauważa, że metan jest podstawowym składnikiem gazu ziemnego i towarzyszy nie tylko złożom węgla, ale i ropy naftowej lub występuje samodzielnie. Co więcej, metan w kopalniach węgla coraz częściej jest wychwytywany przez stacje odmetanowania i zagospodarowywany. Reszta zazwyczaj emitowana jest z powietrzem wentylacyjnym do atmosfery.

Jednym ze sposobów na zagospodarowanie metanu jest wykorzystanie go jako paliwa w instalacjach ciepłowniczo-energetycznych. Stopień wykorzystania metanu jest jednak zmienny. Sięga od kilku do nawet 100 proc. Coraz więcej stosowanych technologii umożliwia również uzyskiwanie takich parametrów gazu, które pozwalają na sprzedaż metanu do zakładów gazowniczych.

[srodtytul]Źródło energii[/srodtytul]

Ze względu na dużą zawartość metanu w złożach węgla największym problemem jest on dla Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Wystarczy zauważyć, że w 2007 r. całkowita ilość gazu uwodnionego przy robotach górniczych w kopalniach należących do tej firmy wyniosła 321 mln m sześc. Aż 197 mln m sześc. stanowił metan odprowadzony wentylacyjnie. Z pozostałych 124 mln m sześc. gazu, ujętego dzięki zakładom odmetanowania, udało się zagospodarować około 80 proc., co było rekordowym wolumenem w historii JSW. Jak zagospodarowano ponad 99 mln m sześc. metanu? Prawie 36 proc. zasiliło silniki gazowe, niespełna 27 proc. wykorzystała Elektrociepłownia Zofiówka, a 24 proc. Elektrociepłownia Moszczenica. Zdecydowanie mniejsze wolumeny zagospodarowała Kopalnia Węgla Kamiennego Krupiński (do suszarni flotokoncentratu) i Kopalnia Węgla Kamiennego Borynia (do kotłów gazowych).

[srodtytul]Wymierne korzyści[/srodtytul]

W efekcie zgromadzony w 2007 r. przez JSW metan pozwolił wyprodukować 112,1 tys. MWh energii elektrycznej, 110,8 GJ ciepła oraz 20,3 tys. MWh energii chłodu. Sprzedaż metanu przyniosła spółce 12,1 mln zł przychodów. Do tego trzeba dodać około 11,1 mln zł oszczędności, jakie uzyskano dzięki wykorzystaniu gazu do produkcji energii na własne potrzeby. Należy również zwrócić uwagę, że koszt pozyskania metanu w JSW nie jest kosztem dodatkowym.

Firma w większości i tak go ponosi w związku z koniecznością zapewnienia swoim pracownikom odpowiednich warunków bezpieczeństwa przy robotach górniczych. Co więcej, w dalszym ciągu należy zwiększać poziom zagospodarowywania metanu. Kazimierz Gatnar, dyrektor zespołu zarządzania JSW, twierdzi, że w tym celu konieczne są jednak zmiany prawne, których celem będzie przyznanie energii elektrycznej produkowanej z metanu wsparcia, jakiego udziela się produkcji energii uzyskiwanej ze źródeł odnawialnych.

[srodtytul]Cenne jednostki[/srodtytul]

Dzięki inwestycjom w stacje odmetanowiania polskie kopalnie węgla uzyskują też tzw. zredukowane jednostki emisji CO2 (ERU), które mogą sprzedać. Wylicza się je, gdyż metan daje efekt cieplarniany 21 razy większy niż dwutlenek węgla. Liczbę zredukowanych jednostek emisji CO2 określa Główny Instytut Górnictwa. Pierwszą umowę w zakresie ich sprzedaży podpisała w zeszłym roku JSW. Nabywcą był japoński koncern energetyczny Chugoku Electric Power. Polska spółka prawdopodobnie zarabia na tej umowie około 1 mln zł rocznie. Z kolei we wrześniu kilkuletni kontrakt, również z Chugoku, podpisała Kompania Węglowa. W ciągu kilku lat zarobi na nim ponad 30 mln zł. Kompania Węglowa nie wykluczyła podpisania kolejnych takich kontraktów. Umowa dotycząca sprzedaży zredukowanych jednostek emisji CO2 jest korzystna zarówno dla kopalń, jak i dla kupujących. Dzięki niej kopalnie mogą zarobić na metanie dodatkowe pieniądze, a nabywcy mogą emitować więcej CO2. Cena jednostki przez czas trwania umowy jest stała.

[srodtytul]Koncesje wydobywcze[/srodtytul]

Metan można pozyskiwać nie tylko przy okazji wydobycia węgla, ale również poprzez działalność, której głównym lub jedynym celem jest pozyskiwanie tego gazu. Według stanu na początek sierpnia koncesje na wydobywanie metanu jako głównego surowca miały dwie firmy: Karbonia PL i Metanel. Pierwsza z nich rozpoczęła eksploatację na obszarze byłej kopalni węgla kamiennego Morcinek w Kaczycach (na północ od Cieszyna) we wrześniu 2004 r. Roczne wydobycie przekraczało tam 3 mln m sześc. Metan był w przeważającej ilości sprzedawany do Czech. Jedynie niewielki wolumen trafiał do odbiorców krajowych. Spółka dostarczała go do kilku lokalnych kotłowni oraz Urzędu Gminy w Kaczycach.

Karbonia PL jakiś czas temu zmieniła nazwę na NWR Karbonia i stała się spółką zależną firmy New World Resources (który z kolei jest wyłącznym właścicielem OKD, największego koncernu produkującego węgiel w Czechach). Drugim podmiotem, który posiada koncesję na wydobywanie metanu w Polsce, jest Metanel. Firma ma prawo do eksploatacji złoża "Silesia Głęboka", znajdującego się na północ od Czechowic-Dziedzic.

[srodtytul]Poszukiwanie i rozpoznawanie[/srodtytul]

Ministerstwo Środowiska zdecydowanie więcej koncesji wydało na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż metanu. Najwięcej, bo aż pięć, otrzymała spółka Cetus - Energetyka Gazowa. To firma, która zajmuje się obecnie przede wszystkim obsługą sieci gazowych wysokiego, średniego i niskiego ciśnienia, należących do Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System i grupy kapitałowej PGNiG. Obszar jej działalności obejmuje teren województwa śląskiego oraz częściowo opolskiego i małopolskiego.

Trzy koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż metanu otrzymała amerykańska firma EurEnergy Resources Poland. Poza Górnym Śląskiem będzie szukać surowca również na terenie Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Wkrótce chce rozpocząć wiercenia. Dwie licencje zapewniła sobie spółka Composite Energy (Poland). W kręgu jej zainteresowania jak na razie jest wyłącznie obszar województwa lubelskiego. Posiada koncesje w okolicach Chełma i pomiędzy Tomaszowem Lubelskim a Hrubieszowem.

[srodtytul]Bźdą wiercić[/srodtytul]

Wreszcie po jednej koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie metanu posiadają spółki: European Diversified Resources, Lublin Energy Resources oraz Pol-Tex Methane. Niewątpliwie najbardziej zaawansowane prace przeprowadziła ostatnia z nich. Poltex Methane poszukiwania rozpoczęła już na początku lat 90. Wykonała wówczas kilkanaście otworów, które pozwoliły na określenie zawartości metanu w pokładach węgla na południe od Wodzisławia Śląskiego. Przeprowadzona analiza pozwoliła na opracowanie map strukturalnych i przygotowanie planu przyszłej eksploatacji. Obecnie należy do znanego polskiego wynalazcy doktora inżyniera Bohdana ?akiewicza oraz przedsiębiorcy Przemysława Koelnera. Firma chce wkrótce przeprowadzić kolejne wiercenia.

Oprócz koncesji dotyczących tylko metanu resort środowiska wydaje łączne pozwolenia na poszukiwanie i rozpoznawanie węgla kamiennego oraz metanu. Jedną taką licencję posiada wspomniana wcześniej Karbonia PL. Po dwie przyznano z kolei firmom CH4 (poprzez właściciela powiązana jest z Poltex Methane) i Jastrzębskiej Spółce Węglowej.