Warsztat inwestora
Mimo, że do analizy wolumenu obrotu stworzono wiele specjalnych wskaźników technicznych, dobre wyniki przynosi także stosowanie niektórych wskaźników cenowych. Do tego celu najlepiej nadają się średnie ruchome oraz zbudowane na ich podstawie oscylatory.Popularny wśród inwestorów jest także wskaźnik zmiany wolumenu.
Najbardziej charakterystycznym, a jednocześnie przynoszącym najlepsze efekty sposobem wykorzystania wolumenu obrotu w analizie technicznej jest potwierdzanie ruchu kursu. Nie bez powodu zatem wielu inwestorów traktuje wolumen jako najważniejszy wskaźnik ceny. Jego zachowanie stanowi nie tylko cenną charakterystykę siły bieżącego trendu (stabilny wzrost wolumenu w miarę wzrostu kursu i spadek podczas korekt), ale także ułatwia lokalizację zbliżających się momentów przesilenia rynku. Często wolumen obrotu zniżkuje na krótko przed spadkiem cen, podczas gdy jego silny wzrost poprzedza lokalne wierzchołki kursu.Założenia teoretyczneW analizie wolumenu obrotu można skorzystać z niektórych wskaźników technicznych używanych powszechnie do wykrywania trendu lub jego siły na wykresie kursu. Istnieją ku temu uzasadnione podstawy teoretyczne, zwłaszcza wtedy, gdy inwestor odrzuca tezę o błądzeniu przypadkowym ceny. Jeśli bowiem założymy, że zmiany cen i wolumenu obrotu zależą od kilku "nieznanych" nam czynników, istnieje duże prawdopodobieństwo zrozumienia owych nieznanych zależności po zastosowaniu właściwych metod oceny. Z tego, że nie jest to zadanie proste, zdaje sobie sprawę większość inwestorów.Najpopularniejsze technikiWeźmy pod uwagę najprostszy wskaźnik analizy technicznej - średnią ruchomą. Zastosowana do wolumenu informuje nas, jaka była średnia wymiana akcji w analizowanym okresie. Czas reakcji inwestorów na nowe informacje z otoczenia rynku charakteryzuje się pewnym opóźnieniem, różnym dla każdego z nich. Oznacza to, że dzisiejszy wolumen obrotu wynika z reakcji inwestorów najszybciej reagujących na dzisiejszą informacje, trochę "wolniejszych" inwestorów na wczorajszą informację, jeszcze wolniejszych na przedwczorajszą itd. oraz z tzw. części przypadkowej (inwestorzy, których zachowania nie wynikają z bieżącej sytuacji na rynku). Zastosowanie średniej ruchomej powoduje wygładzenie wpływu transakcji przeprowadzanych przez różnych inwestorów. W takim przypadku tracimy informację o przypadkowych transakcjach nie związanych z konkretnymi zdarzeniami na rynku (do tych ostatnich można zaliczyć np. dobre wyniki finansowe spółki). Ponadto kumulujemy wolumen wynikający z różnych zdarzeń - średnia umożliwia nam zrozumienie długofalowego zjawiska. Jeśli więc kolejne wydarzenia na rynku (lub w jego otoczeniu) powinny powodować systematyczny wzrost wolumenu obrotu, lecz na skutek przypadkowych transakcji i różnego czasu reakcji inwestorów na informacje istnieją trudności w zauważeniu tego wzrostu, średnia powoduje jego wygładzenie, ułatwiając rozpoznanie rzeczywistego zjawiska.Ważnym etapem analizy technicznej wolumenu obrotu jest obserwacja jego wykresu na tle wzajemnego układu linii średnich ruchomych o różnych krokach. Najczęściej, podobnie jak w przypadku analizy wykresu cenowego, stosowane są średniej ruchome 15- i 45-dniowe. W takim przypadku sygnałem kupna jest wyjście linii wolumenu ponad średnie, zwłaszcza gdy średnia szybka (15-dniowa) przebiega powyżej średniej wolnej. Wskaźnik przedstawiający różnicę między dwoma średnimi z wolumenu można znaleźć w większości dostępnych na naszym rynku programów do analizy technicznej pod nazwą oscylatora wolumenu. Różnica między średnimi może być wyrażona w punktach lub w procentach.Rysunek nr 1 przedstawia wykresy kursu Stomilu i wolumenu obrotu od początku br. Poniżej znajdują się wykresy "gotowego" oscylatora wolumenu oraz układ dwóch średnich ruchomych z wolumenu ilustrujących budowę oscylatora. Jak łatwo zauważyć, przecięcie obu linii średnich odpowiada przecięciu poziomu 0 przez wykres wskaźnika (miejsca zaznaczone na wykresach pionowymi nymi liniami).Dynamika zmianInnym popularnym wśród inwestorów wskaźnikiem wykorzystywanym do oceny aktywności rynku jest wskaźnik zmiany wolumenu obrotu (VRoC). Oblicza się go w podobny sposób jak klasyczny impet (Momentum) lub wskaźnik zmiany ceny (RoC), z tym że kurs zastępowany jest wolumenem obrotu. Najczęściej stosowana jest jego wersja procentowa, stanowiąca iloraz wolumenu obrotu, jaki wystąpił na n-tej sesji i wolumenu zanotowanego x sesji wcześniej.VRoCn(x) = (Volume n/Volume n-x) × 100VRoC wskazuje na szybkość zmian wolumenu obrotu w tym okresie. Jeśli obecny wolumen (na n-tej sesji) jest wyższy niż wolumen na określonej sesji w przeszłości (sesja n-x) wskaźnik przyjmie wartość dodatnią, jeśli natomiast niższy - będzie miał wartość ujemną. Korzyści z zastosowania wskaźnika zmiany wolumenu obrotu w analizie rynku wynikają z faktu, że większości ważnych "wydarzeń" na wykresie kursu (lokalne wierzchołki, dołki, wybicia kursu) towarzyszy gwałtowny wzrost aktywności inwestorów, wyrażony zwiększoną skłonnością do zawierania tranasakcji.Interesującą modyfikację wskaźnika VRoC stanowi, jak sądzę, zastąpienie wolumenu obrotu jego średnią ruchomą. Takie rozwiązanie, poza pożądanym dla dłuższego horyzontu inwestycyjnego efektem wygładzenia przebiegu wskaźnika, ma jeszcze dodatkową korzyść. W momencie zawieszenia notowań na skutek nierównowagi popytu i podaży podany wzór na VRoC jest nieużyteczny (w mianowniku pojawia się 0). Ponieważ programy giełdowe nie dysponują gotowym wskaźnikiem tego typu, inwestor musi zbudować go samodzielnie. Nie jest to trudne, zwłaszcza gdy dysponuje programem wyposażonym w zaawansowany edytor do budowy wskaźników.Rysunek nr 2 przedstawia modyfikację wskaźnika VRoC na przykładzie spółki Wilbo. Użyty do budowy wolumen obrotu zastąpiony został jego 5-dniową średnią ruchomą typu arytmetycznego, zgodnie z następującą składnią języka budowy wskaźników stosowanego w programie MetaStock:ROC(Mov(VOLUME,5,SIMPLE),15,%)Porównując ze sobą oba wykresy (wskaźnika "klasycznego" i zmodyfikowanego) wyraźnie widać zalety wygładzenia, zwłaszcza jeśli inwestor zainteresowany jest horyzontem co najmniej średnioterminowym. Pomimo tygodniowej kompresji danych, wykres VRoC z niewygładzonym wolumenem przecinał linię równowagi wiele razy, dając w efekcie dużą liczbę błędnych sygnałów. Znacznie ciekawsza sytuacja dotyczy wskaźnika zmodyfikowanego, który w strefie wartości dodatnich przebywał w całym okresie hossy.Kreślenie na wykresachJednak analiza techniczna wolumenu (lub obrotów) to nie tylko wskaźniki. Zdaniem analityków wrocławskiej firmy INCARD (producenta programu ATech), interpretację stanu rynku ułatwiają również wykreślane na wykresie obrotów podstawowe formacje techniczne (np. trójkąty, formacje głowy i ramion) 1.Przy korzystaniu z programów komputerowych istnieje łatwa możliwość wyznaczania linii trendów na wykresach kursu i wolumenu w celu ich porównania. Przełamanie linii trendu wolumenu stanowi często ważne potwierdzenie przełamania linii trendu cenowego. Przykład takiej sytuacji można zaobserwować na rysunku nr 1 (Stomil). Przełamanie kilkumiesięcznej linii trendu spadkowego wolumenu obrotu zbiegło się w czasie z okresem odwrócenia trendu na wykresie kursu. Popularną wśród inwestorów techniką analityczną jest także wyszukiwanie dywergencji ceny i wolumenu, sygnalizujących zazwyczaj rynek niedźwiedzia.Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na ważny element odróżniający wykres obrotu od wykresu cenowego, a mający wpływ na sposób prowadzenia analizy rynku. Jest nim wielkość zakresu wahań obrotów (także jego wolumenu), który w przeciwieństwie do 10-proc. widełek zmiany kursu na sesji (w przypadku jednolitego kursu dnia) nie jest w praktyce ograniczony żadnym limitem. Do tego dochodzą jeszcze zawieszenia obrotu danym papierem na sesji spowodowane bądź decyzją Zarządu Giełdy, bądź drastyczną nierównowagą pomiędzy popytem i podażą (ok, os). Ponadto górna wartość obrotu, inaczej niż w przypadku ceny, jest ograniczona wielkością emisji.
KAROL JARZYŃSKI
Literatura: 1 Kurs Analizy Technicznej Rynku Akcji - cz. 3", INCARD 1996
