Szybki rozwój nowoczesnych technologii informatycznych, a zwłaszcza internetu, umożliwiającego bezpośrednią i otwartą dla wszystkich uczestników sieci wymianę informacji o globalnym zasięgu, stał się na przestrzeni ostatnich kilku lat podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój społeczeństwa informacyjnego.W społeczeństwie informacyjnym technologie informatyczne oraz internet wkraczają we wszystkie dziedziny życia społecznego i gospodarczego stając się narzędziem obrotu handlowego, zawierania umów oraz świadczenia usług.Ze względu na wprowadzenie do obrotu handlowego nowoczesnej technologii, której podstawową cechą jest globalny, ponadkrajowy i ponadnarodowy charakter, zachodzi konieczność bądź to dopasowania obecnych, bądź też stworzenia nowych regulacji prawnych dotyczących handlu elektronicznego.Zagadnienie to jest już od dawna przedmiotem zainteresowania organizacji międzynarodowych, takich jak OECD czy WTO. Oprócz podstawowego znaczenia pojęcia handlu elektronicznego (ang.: e-commerce), odnoszącego się do handlu, możemy to pojecie odnieść także w szerszym zakresie do całości ?gospodarki elektronicznej? jako takiej, zaliczając do niej działalność polegającą na produkcji, reklamie, sprzedaży i dystrybucji towarów poprzez sieci teleinformatyczne.Regulacje prawneUnii Europejskiejw zakresie e-businessuUnia Europejska, dla której priorytetem jest zapewnienie sprawnego działania Wspólnego Rynku w oparciu o zasady swobodnego przepływu towarów i usług, na przestrzeni ostatnich kilku lat kontynuuje prace legislacyjne zmierzające do stworzenia jednolitych ram prawnych w zakresie e-businessu.Do najważniejszych inicjatyw Unii Europejskiej w zakresie regulacji prawnej e-businessu należy Dyrektywa 97/7/WE z 20 maja 1997 roku o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość. Dyrektywa ta zawiera podstawowe zasady dotyczące zawierania umów za pośrednictwem formularzy pocztowych, reklamowych, prasowych, katalogów, umów zawieranych przez telefon, faks, w formie telezakupów ale także przez internet. Nakłada ona na podmiot świadczący usługi profesjonalne wiele obowiązków, zwłaszcza natury informacyjnej wobec konsumenta. Efektem procesu harmonizacji prawa polskiego z prawem Unii Europejskiej jest oparta w części o tę dyrektywę ustawa z 2 marca 2000 roku o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22 poz. 271), która weszła w życie 1 lipca 2000 roku.W celu ułatwienia i zapewnienia pewności obrotu handlowego, w coraz większej mierze opartego na gospodarce elektronicznej, parlament i komisja europejska przyjęły 13 grudnia 1999 roku Dyrektywę 99/93/WE w sprawie podpisu elektronicznego, której jednym z podstawowych założeń jest stworzenie jednolitych zasad skuteczności prawnej podpisu elektronicznego na terenie całej Wspólnoty.W przypadku gospodarki elektronicznej, oprócz aspektów związanych z ochroną konsumentów i skutecznością prawną podpisu elektronicznego, ważnym zagadnieniem pozostaje również przedmiot obrotu, jeśli jest on chroniony przez prawo autorskie. Zagadnienia dotyczące ochrony praw autorskich w handlu elektronicznym są przedmiotem projektu Dyrektywy w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.Najnowszy akt prawny związany z rozwojem technologii informatycznej to Dyrektywa 2000/31/WE z 8 czerwca 2000 roku dotycząca niektórych prawnych aspektów usług społeczeństwa informacyjnego, a zwłaszcza handlu elektronicznego w zakresie Wspólnego Rynku, która weszła w życie 17 lipca 2000 roku (?Dyrektywa?).Zakres regulacji Dyrektywyo handlu elektronicznymDyrektywa o handlu elektronicznym reguluje prawne aspekty działalności gospodarczej on-line takiej jak: sprzedaż, reklama, udzielanie informacji oraz prawne wymogi zawierania umów za pomocą środków elektronicznych. Dyrektywa ta dotyczy zagadnień związanych z ?usługami społeczeństwa informacyjnego?, których podmiotami są nie tylko podmioty gospodarcze, ale i takich, w których uczestniczą zarówno podmioty gospodarcze jak i konsumenci.Usługi społeczeństwainformacyjnegoPojęcie ?usług społeczeństwa informacyjnego? zostało zdefiniowane w Dyrektywie 98/34/WE z 22 czerwca 1998 roku w sprawie udzielania informacji w zakresie standardów i wymogów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego. W brzmieniu uzupełnionym Dyrektywą 98/48/WE z 20 listopada 1998 roku w sprawie prawnej ochrony usług polegających lub składających się z czynności warunkowego dostępu, oznacza ono: ?usługę zazwyczaj o charakterze odpłatnym, wykonywaną na odległość, za pomocą środków elektronicznego przetwarzania (w tym także kompresji cyfrowej ? ang.: digital compression) i gromadzenia danych, na indywidualne zamówienie odbiorcy usługi?.W punkcie 18 preambuły Dyrektywy o handlu elektronicznym wymieniono przykłady usług społeczeństwa informacyjnego. Usługi te są składnikiem szeroko rozumianej działalności gospodarczej ?on-line?, która może w szczególności polegać na sprzedaży towarów.Przez pojęcie ?usług społeczeństwa informacyjnego? nie należy rozumieć wyłącznie czynności prawnych powodujących zawiązanie stosunku zobowiązaniowego ?on-line?. W zakresie, w jakim stanowią one działalność gospodarczą, usługami społeczeństwa informacyjnego są także wykonywane nieodpłatnie usługi:? o charakterze informacyjnym i przekazy reklamowe (ang.: commercial communications) ?on-line?. Pod pojęciem przekazów reklamowych, zgodnie z art. 2 punkt f Dyrektywy, należy rozumieć każdą formę przekazu przeznaczonego do promocji ? w sposób bezpośredni lub pośredni ? produktu, usługi czy też wizerunku przedsiębiorcy, organizacji lub osoby prowadzącej działalność komercyjną, przemysłową, rzemieślniczą lub wykonującą wolny zawód. Przekazem reklamowym nie jest prosta informacja umożliwiająca bezpośredni dostęp do działalności przedsiębiorcy, organizacji lub osoby, a zwłaszcza jego domena lub adres e-mailowy oraz przekazy dotyczące towarów, usług lub wizerunku przedsiębiorcy, organizacji lub osoby sporządzone w sposób niezależny, a w szczególności nie w celu osiągnięcia zysku;? a także usługi polegające na umożliwieniu wyszukiwania, odzyskiwania lub dostępu do danych.Do usług społeczeństwa informacyjnego należy zaliczyć także usługi polegające na transmisji informacji poprzez sieć komunikacyjną, zapewnianiu dostępu do sieci komunikacyjnej, lub przechowywaniu (ang.: ?hosting?) informacji dostarczonych przez odbiorcę usługi, a także usługi tzw.: point to point jak np.: video na zamówienie.Do usług społeczeństwa informacyjnego nie zaliczamy tych, które ze względu na swój charakter, nie mogą być wykonywane na odległość lub za pomocą środków elektronicznego przekazu (np.: audyt przedsiębiorstwa, porady lekarskie wymagające obecności pacjenta) ale także następujące czynności wymienione przykładowo w preambule Dyrektywy:? nadawanie telewizyjne i radiowe w rozumieniu Dyrektywy EEC/89/552;? używanie poczty elektronicznej przez osoby fizyczne dla celów nie związanych z ich działalnością handlową, gospodarczą lub zawodową nawet jeśli prowadzi do zawarcia umowy pomiędzy takimi osobami.Dostawcy usługspołeczeństwa informacyjnegoDostawcą usługi jest osoba prawna lub fizyczna, która dostarcza usługę społeczeństwa informacyjnego. Zakres regulacji prawnej objętej Dyrektywą dotyczy dostawców usług mających siedzibę na terytorium Unii Europejskiej. Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2 (c) ?ustanowionym dostawcą usługi? jest taki dostawca, który prowadzi działalność gospodarczą za pomocą stałego przedsiębiorstwa (ang.: ?fixed establishement?) przez czas nie określony.Siedzibą dostawcy usług, świadczącego usługi poprzez stronę internetową, nie jest miejsce, gdzie znajduje się serwer obsługujący stronę internetową, ani miejsce, gdzie ta strona internetowa jest dostępna, ale miejsce gdzie dostawca usługi wykonuje swoją działalność gospodarczą. W przypadku jeśli dany dostawca ma kilka siedzib w wyżej opisanym znaczeniu, decydujące znaczenie będzie miało określenie, z której z nich dostarczona została dana usługa, a jeśli jest to trudne lub niemożliwe do ustalenia należy określić, która z siedzib dostawcy usług stanowi centralny ośrodek świadczenia przez niego usług danego rodzaju.Dostawca usług jest zobowiązany do zapewnienia odbiorcom usług oraz odpowiednim władzom dostępu do podstawowych informacji dotyczących jego działalności takich jak: nazwa, siedziba, adres e-mail, numer identyfikacyjny przedsiębiorcy w odpowiednim rejestrze, numeru VAT itd. Ceny usług powinny być określone przez dostawcę w sposób jasny i rzetelny wraz z informacją dotyczącą ewentualnej kwoty podatku i kosztów przesyłki.W związku z zawieraniem umów za pomocą środków elektronicznych dostawca usług zobowiązany został do zapewnienia odbiorcy, jeszcze przed złożeniem przez niego zamówienia, dostępu do informacji dotyczących:? technicznych kroków niezbędnych do zawarcia umowy;? wiadomości, czy, a jeśli tak, to w jakiej formie umowa będzie przez niego przechowywana i czy będzie dostępna dla odbiorcy;? opisu środków technicznych umożliwiających identyfikację i poprawienie błędów przed złożeniem zamówienia (?input errors?);? dostępne języki, w których można zawrzeć umowę.Ogólne warunki umów muszą być udostępnione odbiorcy w taki sposób, aby ten mógł je swobodnie przechowywać i odtwarzać.Powyższe wymogi nie dotyczą umów zawieranych wyłącznie poprzez wymianę poczty elektronicznej lub za pomocą podobnych indywidualnych form przekazu.Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia regulacji dotyczących obowiązku potwierdzenia, bez zbędnej zwłoki, przez dostawców usług otrzymania zamówienia oraz do wprowadzenia przepisów stanowiących, iż zamówienie i potwierdzenie odbioru uważane są za otrzymane w chwili, gdy strony, do których były adresowane, otrzymały do nich dostęp.Na mocy Dyrektywy wyłączono odpowiedzialność dostawcy usług za treść przekazywanych informacji w następujących przypadkach:? jeśli wykonanie danej usługi wymaga transmisji w sieci informacji dostarczonej przez odbiorcę usługi pod warunkiem, że dostawca usługi nie inicjuje transmisji, nie wybiera odbiorcy transmisji, nie dokonuje doboru i nie modyfikuje informacji zawartej w transmisji (?mere conduit?);? przechwytywania informacji, gdy serwer dostawcy usługi służy wyłącznie jako urządzenie przejściowe w sieci dla informacji wysłanej od nadawcy do odbiorcy, a dostawca nie modyfikuje informacji (?coaching?);? przechowywania na własnym serwerze informacji udostępnionych przez odbiorcę usługi na jego życzenie, o ile dostawca dowiedziawszy się o nielegalnej działalności lub informacji niezwłocznie podejmuje kroki zmierzające do usunięcia lub uniemożliwienia dostępu do takich informacji (?hosting?).Przekazy reklamowePrzekazy reklamowe powinny, zgodnie z artykułem 6 Dyrektywy, być wyraźnie oznaczone, podobnie wskazana musi być osoba fizyczna lub prawna w imieniu której dokonywany jest taki przekaz.Oferty promocyjne, takie jak: zniżki, premie i podarunki (jeśli dozwolone) powinny być łatwe do zidentyfikowania, a warunki ich otrzymania muszą być przedstawione jasno i w sposób nie budzący wątpliwości. Te same wymogi dotyczą konkursów i gier promocyjnych.Zawieranie umówDyrektywa zobowiązuje także państwa członkowskie do wprowadzenia regulacji zapewniających prawną skuteczność umów zawieranych za pomocą środków elektronicznych.W następujących, wyliczonych w Dyrektywie przypadkach państwa członkowskie mogą wprowadzić wyjątki co do prawnej skuteczności umów zawieranych za pomocą środków elektronicznych:? umowy o przeniesienie praw wynikających z własności nieruchomości z wyłączeniem umów najmu;? umowy, do których skutecznego zawarcia wymagane jest ich potwierdzenie przez sądy, władze publiczne lub osoby wykonujące zawód zaufania publicznego;? umowy poręczeń (ang.: ?suretyship?) i zabezpieczeń zawieranych przez osoby działające poza swoją działalnością handlową, gospodarczą lub zawodową;? umów z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego.Podsumowanie? harmonizacja prawaW perspektywie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i wynikającego zeń obowiązku dostosowania prawa polskiego do prawa unijnego oraz w związku z rozwojem gospodarki elektronicznej w Polsce, trwają prace nad stworzeniem odpowiednich regulacji dotyczących tej dziedziny.Przykładem procesu harmonizacji prawa polskiego z unijnym w zakresie ?nowej gospodarki? jest niewątpliwie wspomniana na wstępie ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, oparta w dużej części na zasadach zawartych w Dyrektywie o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość.Proces harmonizacji prawa polskiego z prawem unijnym w zakresie gospodarki elektronicznej nie jest zadaniem łatwym, ze względu na fakt, że przepisy unijne w tym zakresie są także w fazie tworzenia i ujednolicania systemowego.Z chwilą wejścia w życie Dyrektywy w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym zajdzie potrzeba odpowiedniego dostosowania polskiego prawa w zakresie własności intelektualnej. Projekt polskiej ustawy o podpisie elektronicznym powinien zostać opracowany do końca bieżącego roku.Zgodnie z artykułem 22 Dyrektywy o handlu elektronicznym, państwa członkowskie do 17 stycznia 2002 roku są zobowiązane wprowadzić przepisy implementujące jej zasady do swoich systemów prawnych. Proces implementacji do polskiego sytemu prawnego zasad Dyrektywy powinien więc właściwie przebiegać równolegle z ich implementacją przez państwa członkowskie Unii.
Małgorzata Pitalaprawnikkancelaria prawna Wierzbowski & Szubielska, członek Landwell, sieci międzynarodowych firm prawniczych współpracujących z PricewaterhouseCoopers
