Laos. Kraj na skraju problemów

Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna to mało znany kraj. Nie może się poszczycić równie atrakcyjnymi plażami czy zabytkami, jak sąsiedzi.

Jednym z powodów jest jego położenie – jest to jedyny kraj śródlądowy w Azji Południowo-Wschodniej. Ponadto brakuje mu naturalnej granicy i często przetaczały się tam wrogie wojska, które wielokrotnie niszczyły miasta. Szukając swojej drogi rozwoju gospodarczego, władze w Wientianie coraz mocniej zerkały w ostatnich dekadach w stronę Pekinu. Państwo Środka istotnie wsparło budowę kolei z północy kraju do stolicy. Koszt inwestycji to 6 miliardów dolarów, co stanowi 40 proc. laotańskiego PKB. Czy nowe tory mają szansę stać się przełomową zmianą w gospodarce i turystyce tego 7,5-milionowego kraju?

Laos jest członkiem Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ang. Association of South-East Asian Nations, ASEAN), do którego dołączył w 1997 roku. Utworzona w 1967 roku organizacja polityczno-gospodarcza skupia się na przyspieszaniu wzrostu ekonomicznego oraz rozwoju społecznym i kulturalnym w regionie. Należą do niej zarówno bogaty Singapur i Brunei, jak i biedne Laos, Kambodża i Mjanma. Populacja ASEAN-u to niemal 700 milionów osób. Dla porównania w Unii Europejskiej mieszka niespełna 450 mlilionów ludzi. Najważniejszym partnerem handlowym państw ASEAN są Chiny, które chętnie finansują, głównie w formie pożyczek, inwestycje infrastrukturalne zaliczane do inicjatywy Pasa i Szlaku (ang. Belt and Road Initiative, BRI).

Jedną z takich inwestycji jest budowa kolei transazjatyckiej, która ma połączyć Kunming w prowincji Junnan w południowych Chinach z Singapurem. Projekt został zapoczątkowany w 2010 roku na mocy porozumienia między Państwem Środka a krajami ASEAN. Pomysł nie był jednak nowy. Już w 1900 roku, gdy Rosja była w trakcie budowy Kolei Transsyberyjskiej,

Brytyjczycy i Francuzi zaproponowali utworzenie podobnego połączenia w Indochinach. Niestety projekt został zrealizowany tylko w niewielkim zakresie i nigdy nie utworzono kompletnej sieci kolejowej. Dopiero w 2010 roku azjatyckie kraje postanowiły wrócić do tego pomysłu. Docelowo mają powstać trzy trasy łączące Kunming z Bangkokiem: zachodnia przez Mjanmę, centralna przez Laos i wschodnia przez Wietnam i Kambodżę.

Laos jest krajem zróżnicowanym etnicznie. Połowa mieszkańców kraju należy do grupy etnicznej Lao. Ich tradycyjny stój widoczny jest na zdjęciu.

Budowa kolei w Laosie

Największy postęp jest widoczny w Laosie, w którym do momentu rozpoczęcia budowy nowej drogi kolejowej z północy kraju do jego stolicy znajdowało się zaledwie 7 kilometrów torów kolejowych. Otwarta pod koniec 202 roku trasa z Botenu przy granicy z Chinami do Wientianu liczy 419 kilometrów, a jej pokonanie zajmuje pięć godzin i 15 minut. W 2023 roku została włączona do sieci chińskiej kolei dużych prędkości. Już w kwietniu tego roku ma zostać przedłużona do Tajlandii, a nową stacją końcową będzie tajski Nong Khai.

Laotańsko-chińska kolej (ang. Lao China Railway, LCR) znacznie skróciła czas podróży między największymi miastami w Laosie. Dotychczas trasa z położonego nad Mekongiem Luang Prabang, będącego największą atrakcją w kraju, a stolicą zajmowała nawet osiem godzin. Obecnie pociąg pokonuje tę odległość w mniej niż dwie godziny. Koszt takiej podróży w styczniu 2024 roku wynosił 330 tysięcy kipów (ok. 65 zł). Według ostatnich dostępnych danych do 17 września 2023 roku od oficjalnego dnia otwarcia kolei w grudniu 2021 roku z pociągów LCR skorzystało 3,197 miliona pasażerów. Eksport towarów wyniósł 5,381 miliona ton. Z Chin do Laosu zostały wysłane towary o wadze 344 tysięcy ton, a z Laosu do Chin 2,75 miliona ton. Głównymi towarami były owoce, mąka maniokowa, jęczmień, kauczuk, piwo, ruda żelaza, skoncentrowana ruda żelaza i nawozy chemiczne. Co więcej, nowo uruchomione połączenie przyczyniło się także do wzrostu eksportu owoców z Tajlandii do Chin, skracając czas tranzytu do mniej niż 15 godzin w porównaniu z poprzednią dwudniową podróżą lądową.

Połączenie kolejowe ma też być istotnym wsparciem dla rozwoju turystyki w Laosie. Przed pandemią kraj odwiedzało nawet 4,7 miliona osób rocznie. W 2022 roku było to niewiele ponad 2,1 miliona gości. Z ostatniego raportu ministerstwa informacji, kultury i turystyki Laosu wynika, że w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2023 roku kraj odwiedziło ponad 2,4 miliona turystów zagranicznych, co oznacza wzrost o 285 proc. w porównaniu z tym samym okresem 2022 roku. Ponad 1,6 miliona turystów przybyło z krajów ASEAN, kolejne 636 tysięcy osób z regionu Azji i Pacyfiku, 143 tysiące z Europy i niespełna 55 tysięcy ze Stanów Zjednoczonych. Władze w Wientian szacują, że w ubiegłym roku kraj odwiedziło około 3 milionów gości. Jednocześnie rząd liczy, że w tym roku Laos odwiedzi 4,6 miliona osób, co ma wygenerować przychody w wysokości 712 milionów dolarów amerykańskich.

Poranne procesje mnichów wciąż są kultywowane w Laosie. Codziennie przed świtem mnisi wyruszają w okolice klasztoru, gdzie lokalna społeczność ofiarowuje im jałmużnę.

Chińskie uzależnienie

Duże projekty infrastrukturalne wiążą się jednak z dużym zadłużeniem, a największym wierzycielem Laosu są Chiny. Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego dług Laosu przekroczył w 2023 roku 122 proc. w relacji do PKB. Rodzi to obawy o możliwość obsługi tego zadłużenia oraz utrzymania równowagi finansowej w kolejnych latach. Państwo Środka jest największym inwestorem w Laosie od 2013 roku. Kolejne lata przyniosły wzrost chińskich wpływów, zwłaszcza dzięki projektom infrastrukturalnym finansowanym w ramach chińskiej Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI). Obejmowało to nie tylko budowę kolei, ale dróg i tam wodnych, a także inwestycje w kapitałochłonne gałęzie przemysłu, takie jak górnictwo i energia wodna czy dofinansowanie lokalnych banków. Rząd w Wientianie chciał urzeczywistnić swoją wizję rozwoju i stać się jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek na świecie. Niestety, koszt może okazać się dość duży.

W 2012 roku dług do PKB wynosił 46 proc. i po równo rozkładał się miedzy dwustronne umowy pożyczek, głównie z Chinami, Indiami, Japonią, Koreą, Malezją, Rosją i Tajlandią, a międzynarodowymi wierzycielami, jak Azjatycki Bank Rozwoju (ang. Asian Development Bank, AsDB). W 2017 roku dług wciąż był na akceptowalnym poziomie 52 proc. PKB. Większe inwestycje finansowane głównie pożyczkami od Pekinu doprowadziły jednak szybko do silnego wzrostu zadłużenia. Według szacunków międzynarodowych instytucji do 2027 roku roczny koszt obsługi zadłużenia będzie wynosić około 1,3 miliarda dolarów, co stanowi znaczną kwotę jak na kraj, którego PKB wyniósł około 15,5 miliarda dolarów w 2022 roku.

W 1954 roku Laos ostatecznie uzyskał niepodległość. Głową państwa był król, którego pałac w Luang Prabang widoczny jest na zdjęciu. W 1975 roku siły Pathet Lao obaliły monarchię i utworzyły Laotańską Republikę Ludowo-Demokratyczną.

Ostatnie lata były wymagające dla gospodarek na całym świecie. Rosnące ceny żywności i paliw doprowadziły do gwałtownego wzrostu inflacji także w Laosie. Na początku ubiegłego roku inflacja przekroczyła 40 proc. W sierpniu zdołała się obniżyć do 26 proc., a na koniec 2023 roku dalej przekraczała 24 proc. Laotański rząd widzi potrzebę stabilizacji gospodarki, zwłaszcza poprzez ograniczenie inflacji i spłatę zadłużenia zaciągniętego przez przedsiębiorstwa państwowe na projekty rozwojowe. Bank Światowy szacuje, że w 2023 roku laotańska gospodarka urosła o 3,7 proc.

Jednak wzrost gospodarczy w dalszym ciągu opiera się na górnictwie i energii wodnej, które zatrudniają jedynie 1 proc. siły roboczej. Władze w Wientianie próbują przeciwdziałać niekorzystnym zmianom poprzez m.in. podwyżki stóp procentowych oraz podatków, emisję obligacji i ściślejszą współpracę z Azjatyckim Bankiem Rozwoju w zakresie zarządzania długiem. Te wysiłki mogą zapewnić jedynie krótkotrwałą pomoc, a kluczowe jest porozumienie z Pekinem w sprawie redukcji zadłużenia. Wprawdzie w latach 2020–2022 Chiny przyznały Laosowi tymczasową redukcję długu, dając pewne wytchnienie, jednak te działania były niewystarczające. Trudności gospodarcze pchają Laos bardziej w stronę Chin, wzmacniając ich wpływy w Azji Południowo- Wschodniej. Rodzi to więc przeciwwagę dla rosnącej obecności Stanów Zjednoczonych w regionie Pacyfiku.

fot. mpr

Osłabienie waluty

Problemy gospodarcze doprowadziły także do znacznego osłabienia lokalnej waluty, kipa. Kurs USD/LAK przekraczał na początku lutego 2024 roku 20,800, choć jeszcze w połowie 2021 roku nie był wyższy niż 10,000 kipów za dolara. Kip jest obecnie rekordowo tani do dolara. Rosną więc obawy w regionie, że jeśli kryzys gospodarczy wymknie się spod kontroli, to kraj może znaleźć się na krawędzi załamania gospodarczego. Jak na razie Laos jest w stanie utrzymać swoje rezerwy walutowe, a nawet je zwiększać. Na koniec 2022 roku wynosiły one 1,1 miliarda dolarów, a według ostatnich danych wzrosły do 1,8 miliarda dolarów na koniec trzeciego kwartału 2023 roku.

W obliczu tych wyzwań Laos musi podjąć bardziej zdecydowane kroki w celu ustabilizowania swojej gospodarki. Należą do nich reformy podatkowe, lepsza ściągalność podatków, reformy zarządzania finansami i ścisła kontrola redukcji zadłużenia, a także reforma rynku pracy. Agencje ratingowe zwracają także uwagę na potrzebę efektywności wydatków, wzmocnienia sektora finansowego i wysiłków na rzecz poprawy otoczenia biznesowego. Obecnie ocena kredytowa Laosu to według Moody’s spekulacyjny Caa3. Wynik trwających negocjacji Laosu, zarówno z Chinami, jak i innymi wierzycielami, odegra kluczową rolę w określeniu przyszłości gospodarczej kraju.

xxx

Problem bomb

Ogromnym problemem społecznym, który ma także implikacje gospodarcze, są niewybuchy. W trakcje wojny wietnamskiej na Laos zrzucono około 2 milionów ton bomb. Na znacznym obszarze kraju, w szczególności w prowincjach Xieng Khouang, Houphan, Luang Prabang i w prowincjach południowych, nadal zalegają liczne niewybuchy.

W Laosie znajdował się tzw. szlak Ho Chi Minha, czyli system tras komunikacyjnych, którymi dostarczano amunicję, jedzenie i pomoc sanitarną żołnierzom Wietkongu walczącym w Wietnamie Południowym. Z tego powodu amerykańskie lotnictwo bombardowało teren Laosu, chcąc przerwać szlaki komunikacyjne siłom Wietnamu Północnego. Te działania określa się mianem tajnej wojny (ang. Secret War), do której Stany Zjednoczone oficjalnie przyznały się dopiero 15 maja 1997 roku.

O Laosie mówi się, że jest to najbardziej zbombardowane państwo świata w przeliczeniu na mieszkańca. Szacuje się, że w latach 1964–1973 na teren Laosu co osiem minut przez 24 godziny spadała bomba. Najgroźniejsze były bomby kasetowe. Od lat sześćdziesiątych XX wieku ponad 50 tysięcy osób zostało zabitych lub okaleczonych przez pozostające w ziemi niewybuchy.

W świątyni Haw Pha Bang w Luang Prabang znajduje się najważniejszy w całym kraju królewski wizerunek Buddy (Phra Bang), który w 1359 roku został podarowany księciu Fa Ngumowi przez władcę imperium Khmerów.

Od lat dziewięćdziesiątych podejmowane są próby uprzątnięcia terenów, na których wciąż znajdują się niewybuchy. Lokalny rząd nie jest w stanie sfinansować tych działań, a wsparcie innych państw i organizacji międzynarodowych jest niewystarczające. To powoduje, że wiele terenów rolniczych czy przemysłowych jest niezdatnych do użytkowania. Jak wynika z raportu Departamentu ds. Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ (ang. UN-DESA), podczas budowy linii kolejowej od stycznia 2017 roku do lipca 2019 roku usunięto 459 niewybuchów z gruntów o powierzchni 2931 hektarów.

Według danych laotańskiego rządu między 2008 a 2022 rokiem ponad 1000 osób zginęło lub zostało rannych wskutek eksplozji niewybuchów. Wiele przypadków nie jest jednak zgłaszanych. Kalectwo utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie, a jeśli ofiarą jest główny żywiciel rodziny, oznacza to utratę możliwości podjęcia jakiejkolwiek pracy. Brak środków do życia skutkuje w konsekwencji ubóstwem, a często wymusza na rodzicach decyzję o porzuceniu edukacji przez dzieci.

Poziom świadomości społecznej na temat skali problemu jest wciąż niewielki wśród mieszkańców, zwłaszcza na wsiach. Często ofiarami są dzieci i młodzież, które giną lub zostają okaleczone. Problem niewybuchów ma także wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Odpowiednie przygotowanie działki i oczyszczanie jej z niewybuchów może trwać nawet trzy lata. Ma to znaczenie dla potencjalnych inwestorów.

W Laosie rządzi partia komunistyczna, która wciąż używa symboli sierpa i młota. Takie flagi wiszą w całym kraju obok flag Laosu.

Niepewna przyszłość Laosu

Trudności gospodarcze na świecie w ostatnich latach nie pozostały bez wpływu na mniejsze i biedniejsze kraje. Laos, podobnie jak inne kraje w Azji i Afryce, także zachłysnął się zainteresowaniem i inwestycjami z Chin. Takie kraje, biedne i mocno uzależnione od zagranicznego wsparcia, są bardziej otwarte na współpracę z Państwem Środka. Konsekwencją bywa jednak pułapka zadłużenia oraz wzrost wpływów Chin w lokalnej gospodarce czy władzy. Podobna sytuacja miała miejsce m.in. na Sri Lance parę lat temu. Jeśli Laos chce uniknąć niewypłacalności, musi przyspieszyć modernizację gospodarki, dokonać niezbędnych reform oraz zwiększyć współpracę z międzynarodowymi instytucjami, które są w stanie udostępnić środki na spłatę chińskich pożyczek.