A gdyby Federacja Rosyjska rozpadła się tak jak ZSRR?

Pomiędzy regionami Rosji istnieje bardzo duże zróżnicowanie, jeśli chodzi o poziom życia i wypracowywany przez nie majątek. Na to czasem nakładają się różnice etniczne. To tworzy pożywkę dla różnych separatyzmów, które mogą zyskać na sile w trakcie kryzysu.

Rozpadu Związku Sowieckiego jeszcze w latach 80. spodziewali się tylko nieliczni, a eksperci z uniwersytetów i think tanków wyśmiewali ich jako fantastów. Za podobnie fantastyczną ideę długo brane były również prognozy rozpadu Federacji Rosyjskiej. Snuł je choćby rosyjski dysydent Władimir Bukowski czy popularny pisarz historyczny (i zarazem zbiegły na Zachód sowiecki szpieg) Wiktor Suworow. Porażki ponoszone przez Rosję na Ukrainie i widmo ciężkiego kryzysu gospodarczego sprawiły jednak, że na tego typu przepowiednie zaczęto patrzeć z dużo większym zainteresowaniem.

W czeskiej Pradze obradował niedawno II Kongres Wolnych Narodów Rosji, podczas którego dyskutowano m.in. nad mapą z proponowanym podziałem kraju na republiki tworzące luźną konfederację. Tych nowych tworów było na mapie 18, a każdy z nich miał własną flagę. Syberię podzielono na niej na cztery republiki. Swobodę zyskiwały tam też m.in. narody Kaukazu, Tatarstan i Kozacy z Kubania. Obwód kaliningradzki stał się natomiast Republiką Bałtycką. Czy to tylko przejaw myślenia życzeniowego, czy też realny program polityczny?

Choć reżim Putina wciąż pozostaje silny wewnętrznie i niszczy resztki opozycji, to pojawienia się tendencji odśrodkowych w jego rozległym państwie nie da się całkiem wykluczyć. Zwłaszcza jeśli sytuacja w Rosji się znacznie pogorszy.

Bogactwo do podziału

Federacja Rosyjska jest największym krajem na świecie, liczącym 17,1 mln km kw. powierzchni. Jest rozciągnięta na dziewięć stref czasowych, a na jej terenie mieszka 145,5 mln ludzi reprezentujących 193 grupy etniczne. W 2012 r. 77,7 proc. jej populacji uznawało się za etnicznych Rosjan (w tej grupie są też zrusyfikowani przedstawiciele innych narodów). Pod względem administracyjnym Federacja Rosyjska (licząc łącznie z zajętym przez nią Krymem) składa się z 21 republik, 9 tzw. krajów, 46 obwodów, 3 miast wydzielonych, 1 obwodu autonomicznego i 4 okręgów autonomicznych (istnieje też 8 okręgów federalnych, które stworzono w celu lepszej centralnej kontroli nad prowincją). W 12 spośród tych części składowych federacji Rosjanie są mniejszością. Wśród nich są m.in. bogate w ropę Republika Sacha (Jakucja) i Tatarstan.

Separatyzmom mogłyby sprzyjać też różnice w rozwoju gospodarczym pomiędzy poszczególnymi częściami składowymi federacji. Według danych za 2018 r. największy nominalny PKB na głowę wypracowywano w Nienieckim Okręgu Autonomicznym – aż 110,3 tys. USD, co plasowało go nieco za Luksemburgiem. Ten zamieszkany przez 42 tys. ludzi region opiera swoją gospodarkę w 99 proc. na wydobyciu ropy i gazu (co ciekawe, w 2020 r. był jedynym regionem w Rosji, w którym w głosowaniu opowiedziano się przeciwko zmianom konstytucji przedłużającym rządy Putina). Drugie miejsce zajmował Jamalsko-Nieniecki Okręg Autonomiczny, z PKB per capita wynoszącym 90,6 tys. USD, czyli większym niż wówczas w Szwajcarii. Trzecia pozycja przypadła Chanty-Mansyjskiemu Okręgowi Autonomicznemu z PKB na głowę sięgającym 42,5 tys. USD, czyli większym niż w Wielkiej Brytanii. Kolejne miejsca zajmowały: obwód sachaliński (38,2 tys. USD) i Czukotka (25 tys. USD). Wszystkie z nich to terytoria dosyć peryferyjne i zależne od wydobycia surowców energetycznych. Moskwa, do której spływa wypracowywane przez nie bogactwo, plasowała się dopiero na szóstym miejscu, z PKB na głowę wynoszącym 22 tys. USD, czyli tyle, ile wówczas miały Czechy. Sankt Petersburg znajdował się zaś na miejscu 12. z PKB per capita sięgającym 12,4 tys. USD, co można było porównać z poziomem Rumunii. Najbiedniejsze były tereny Kaukazu Północnego. PKB na głowę Osetii Północnej wynosił w 2018 r. niespełna 3 tys. USD, czyli mniej niż w Kongu. Najgorzej było w Inguszetii, gdzie PKB per capita sięgnął tylko 1,79 tys. USD – mniej niż w Mauretanii.

Ten, kto produkuje majątek narodowy, nie zawsze z niego jednak korzysta. Widać to choćby po danych dotyczących stopy bezrobocia w regionach. W 2019 r., czyli przed pandemią, najniższa była w Moskwie (1,9 proc.), a najwyższa w Inguszetii (26,4 proc.). W teoretycznie bardzo bogatym Nienieckim Okręgu Autonomicznym sięgała 7,9 proc. W 2019 r. współczynnik rozwoju społecznego (HDI) wynosił dla Centralnego Okręgu Federalnego 0,847, czyli był na poziomie podobnym jak w Katarze. Dla Syberyjskiego Okręgu Federalnego wynosił już jednak 0,796 i był podobny jak na Seszelach.

Ropa i koleje

W 2019 r. wydobyto w Rosji 561 mln ton ropy, z czego 320,7 mln ton na zachodniej Syberii, 125,3 mln ton w regionie uralsko-wołżańskim, a 54,3 mln ton we wschodniej Syberii. W przypadku rozpadu Federacji Rosyjskiej Moskwa zostałaby bez przychodów ze sprzedaży ropy. A także gazu, niklu, tytanu i wielu innych surowców. Ze względu na kluczowe położenie na mapie sieci kolejowej odgrywałaby jednak ważną rolę w tranzycie na Zachód. W potencjalnie dobrej pozycji byłyby również nowe republiki dysponujące dużymi portami. Na przykład Noworosyjsk na Kubaniu umocniłby pozycję okna na świat dla rosyjskiego rolnictwa, a Kaliningrad i Sankt Petersburg ciążyłyby ku Unii Europejskiej.

Gwałtowny rozpad kraju wywołałby jednak niewątpliwie duży chaos gospodarczy, którego nie chciałyby widzieć ani państwa Zachodu, ani Chiny, ani rosyjska opozycja.