Czy KNF ma uprawnienia śledcze?

Co może budzić największe kontrowersje – do postępowania wyjaśniającego nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego ani nawet kodeks postępowania karnego

Rafał Wojciechowski, adwokat, Kancelaria WWZ Wojciechowski Żelek sp.k.

materiały prasowe

Wszyscy oglądaliśmy amerykańskie filmy o przekrętach finansowych i wilkach ze znanej nowojorskiej ulicy. Śledczy wchodzący gromadnie do siedzib brokerów i wpinanie się w dyski twarde – wartka akcja, która budziła przekonanie o nieuchronności nadejścia sprawiedliwości. Ale czy to prawda? Więcej, czy w Polsce takie scenariusze są możliwe?

Okazuje się, że Komisja Nadzoru Finansowego posiada w niektórych obszarach kompetencje przypisane w Polsce dla organów ścigania, przede wszystkim ciekawe są uprawnienia Komisji w kontekście prowadzenia postępowania wyjaśniającego na podstawie przepisów ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym – w zakresie słynnej listy ostrzeżeń publicznych. Przepisy tej ustawy przyznają Komisji specjalne uprawnienia pozwalające na prowadzenie tzw. postępowania wyjaśniającego, które może być prowadzone w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu przestępstwa z zakresu działalności regulowanej banków, funduszy emerytalnych, podmiotów dokonujących obrotu instrumentami finansowymi lub do wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie naruszenia przepisów prawa w zakresie podlegającym nadzorowi Komisji. Co może budzić największe kontrowersje – do postępowania wyjaśniającego nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego ani nawet kodeksu postępowania karnego.

W ramach tego swoistego postępowania wyjaśniającego Komisja może wezwać dowolną osobę do złożenia wyjaśnień (przy czym należy tu pamiętać, że taka osoba nie jest podejrzana w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego), zająć dokumenty lub inne nośniki informacji, które w odczuciu Komisji mają znaczenie dla danego postępowania wyjaśniającego. Przedstawiciel Komisji może w sposób nieskrępowany poruszać się po siedzibie prowadzenia działalności podmiotu, wobec którego prowadzone jest postępowanie wyjaśniające, i co więcej, w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa uczestników rynku finansowego może to czynić także w innych godzinach niż godziny pracy podmiotu, wobec którego jest prowadzone postępowanie wyjaśniające. Dodatkowo pracownik Komisji Nadzoru Finansowego przeprowadzający postępowanie wyjaśniające może korzystać z pomocy funkcjonariuszy policji i wydawać przedstawicielom policji wiążące polecenia.

Ciekawe są także kompetencje w przypadku uznania przez Komisję w toku postępowania wyjaśniającego, że dany dokument lub nośnik informacji ma znaczenie dla tegoż postępowania. Otóż przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego lub jego zastępca może wydać postanowienie o zajęciu takiego dokumentu lub innego nośnika informacji niezbędnego dla dalszego postępowania. Osobie, której prawa zostały tym zajęciem naruszone, przysługuje zażalenie, ale do... samej Komisji, a więc brak jest sądowej kontroli legalności takiego zatrzymania dokumentów lub nośników informacji jak w przypadku prowadzenia postępowania przygotowawczego przez organy ścigania. Uprawnienia przyznane Komisji w ramach prowadzenia postępowania wyjaśniającego nie gwarantują podstawowej ochrony praw osób, których w wyniku podejmowania czynności w toku postępowania wyjaśniającego mogą zostać naruszone. Najbardziej rażące są zasady składania wyjaśnień przez świadków czy też przeszukania, przede wszystkim brak jest kontroli sądowej nad takimi działaniami.

Należy jednak wskazać, że prowadzenie postępowania wyjaśniającego przez Komisję Nadzoru Finansowego może być też szansą dla podmiotów, wobec których takie postępowanie jest prowadzone. Mają one wtedy prawo do wykazania, że jakiekolwiek formułowane wobec nich zarzuty są błędne.

Niemniej jednak należy zaapelować do ustawodawcy, aby pochylił się nad uprawnieniami podmiotu, wobec którego toczy się postępowanie, i niczym w amerykańskich filmach nadał chociażby uprawnienia wzorowane na pozycji podejrzanego w postępowaniu karnym.