Rafał Wojciechowski, adwokat, Kancelaria WWZ Wojciechowski Żelek sp.k.
Wszyscy oglądaliśmy amerykańskie filmy o przekrętach finansowych i wilkach ze znanej nowojorskiej ulicy. Śledczy wchodzący gromadnie do siedzib brokerów i wpinanie się w dyski twarde – wartka akcja, która budziła przekonanie o nieuchronności nadejścia sprawiedliwości. Ale czy to prawda? Więcej, czy w Polsce takie scenariusze są możliwe?
Okazuje się, że Komisja Nadzoru Finansowego posiada w niektórych obszarach kompetencje przypisane w Polsce dla organów ścigania, przede wszystkim ciekawe są uprawnienia Komisji w kontekście prowadzenia postępowania wyjaśniającego na podstawie przepisów ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym – w zakresie słynnej listy ostrzeżeń publicznych. Przepisy tej ustawy przyznają Komisji specjalne uprawnienia pozwalające na prowadzenie tzw. postępowania wyjaśniającego, które może być prowadzone w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu przestępstwa z zakresu działalności regulowanej banków, funduszy emerytalnych, podmiotów dokonujących obrotu instrumentami finansowymi lub do wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie naruszenia przepisów prawa w zakresie podlegającym nadzorowi Komisji. Co może budzić największe kontrowersje – do postępowania wyjaśniającego nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego ani nawet kodeksu postępowania karnego.
W ramach tego swoistego postępowania wyjaśniającego Komisja może wezwać dowolną osobę do złożenia wyjaśnień (przy czym należy tu pamiętać, że taka osoba nie jest podejrzana w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego), zająć dokumenty lub inne nośniki informacji, które w odczuciu Komisji mają znaczenie dla danego postępowania wyjaśniającego. Przedstawiciel Komisji może w sposób nieskrępowany poruszać się po siedzibie prowadzenia działalności podmiotu, wobec którego prowadzone jest postępowanie wyjaśniające, i co więcej, w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa uczestników rynku finansowego może to czynić także w innych godzinach niż godziny pracy podmiotu, wobec którego jest prowadzone postępowanie wyjaśniające. Dodatkowo pracownik Komisji Nadzoru Finansowego przeprowadzający postępowanie wyjaśniające może korzystać z pomocy funkcjonariuszy policji i wydawać przedstawicielom policji wiążące polecenia.
Ciekawe są także kompetencje w przypadku uznania przez Komisję w toku postępowania wyjaśniającego, że dany dokument lub nośnik informacji ma znaczenie dla tegoż postępowania. Otóż przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego lub jego zastępca może wydać postanowienie o zajęciu takiego dokumentu lub innego nośnika informacji niezbędnego dla dalszego postępowania. Osobie, której prawa zostały tym zajęciem naruszone, przysługuje zażalenie, ale do... samej Komisji, a więc brak jest sądowej kontroli legalności takiego zatrzymania dokumentów lub nośników informacji jak w przypadku prowadzenia postępowania przygotowawczego przez organy ścigania. Uprawnienia przyznane Komisji w ramach prowadzenia postępowania wyjaśniającego nie gwarantują podstawowej ochrony praw osób, których w wyniku podejmowania czynności w toku postępowania wyjaśniającego mogą zostać naruszone. Najbardziej rażące są zasady składania wyjaśnień przez świadków czy też przeszukania, przede wszystkim brak jest kontroli sądowej nad takimi działaniami.
