Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi o zwrócenie się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym tego, czy bankom należy się opłata za korzystanie z kapitału w razie unieważnienia umowy. RPO proponuje pytanie: „Czy art. 6 i 7 Dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się temu, aby w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy, że umowa kredytu nie może dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków umownych, przedsiębiorcy przysługiwało przeciwko konsumentowi, obok roszczenia o zwrot oddanej mu kwoty pieniężnej wraz ewentualnymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od otrzymania przez konsumenta wezwania do jej zwrotu (o ile takie roszczenia są uzasadnione na gruncie prawa krajowego), również roszczenie o zapłatę, dodatkowe w stosunku do kwoty oddanej przez bank konsumentowi, ewentualnie powiększonej o odsetki za opóźnienie, podstawą którego ma być sam fakt korzystania przez konsumenta z udostępnionej mu przez bank kwoty przez okres, kiedy umowa była wykonywana?”.
RPO zwraca uwagę, że unijna Dyrektywa 93/13, która obowiązuje państwa UE, ma na celu z jednej strony przywrócenie równowagi między stronami poprzez usunięcie nieuczciwego postanowienia z umowy, a z drugiej strony - długoterminowo - eliminacja stosowania nieuczciwych postanowień przez przedsiębiorców. Podkreśla, że dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. RPO podkreśla jednak, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE nie jest unieważnienie wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki, lecz zastąpienie formalnej równowagi, jaką umowa ustanawia między prawami i obowiązkami stron umowy, rzeczywista? równowagą pozwalającą na przywrócenie równości między nimi. Rzecznik podkreśla, że państwa członkowskie mają zapewnić odpowiednie i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami. Sankcja wynikająca z prawa unijnego ma więc spełniać funkcję prewencji ogólnej – zniechęcać przedsiębiorców do tworzenia umów, zawierających postanowienia abuzywne.
TSUE nie wypowiedział się dotąd wprost, jeśli chodzi możliwość dochodzenia przez bank po unieważnieniu umowy na skutek stwierdzenia abuzywności niektórych z jej postanowień, dalszych roszczeń, przekraczających wysokość kwot wypłaconych konsumentowi w wykonaniu umowy kredytu. „Wprawdzie kwestia rozliczeń pomiędzy stronami podlega regulacji na płaszczyźnie prawa krajowego, ale sposób, w jaki strony rozliczają swoje świadczenia nie powinien wpłynąć negatywnie na skuteczność ochrony przyznanej konsumentowi na tle dyrektywy 93/13. Innymi słowy, poziom ochrony osiągnięty po stwierdzeniu abuzywności postanowienia umownego i wyciągnięciu z tego skutków w postaci unieważnienia umowy nie może zostać zaprzepaszczony etapie rozliczania świadczeń stron” – podkreśla RPO.
Rzecznik abstrahuje od kwestii, jaka konstrukcja prawna powinna zostać wykorzystana dla rozliczenia świadczeń stron na gruncie prawa polskiego. „Niniejsze przystąpienie skupia się bowiem na konieczności określenia granic swobody, jaka przysługuje sądom krajowym przy rozstrzyganiu o rozliczeniach, tak, aby w pełni realizowały one cele dyrektywy 93/13. Dlatego też niezbędne jest zwrócenie się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym. Jedynie odpowiedź udzielona przez Trybunał ostatecznie przesądzi wątpliwości podnoszone w licznych już sprawach o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału przez banki” – dodał RPO, który na wniosek konsumentów przystąpił do czterech postępowań, w których banki wystąpiły z roszczeniami o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.
Kwestia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału w razie unieważnienia umów jest jednym z kluczowych obszarów sporu, która ma znaczenie dla skutków finansowych dla banków i klientów wynikających z unieważnienia. Może zatem wpłynąć na skłonność klientów do składania nowych pozwów i banków do zawierania ugód z kredytobiorcami.
