Materiał partnera: NWAI Dom Maklerski S.A.
W niniejszym cyklu, który zaczynamy poniższym artykułem, przedstawiono wybrane zagadnienia związane z działalnością funduszy wierzytelności, które – z punktu widzenia depozytariusza - mogą budzić kontrowersje. Są to kwestie pochodzące z różnych obszarów nadzoru nad działalnością funduszy wierzytelności, które z pewnością nie wyczerpują pełnego katalogu wyzwań stojących przed depozytariuszem, lecz – w opinii autorów – zasługują na uwagę uczestników rynku, w szczególności towarzystw funduszy inwestycyjnych oraz podmiotów zarządzających portfelami wierzytelności na zlecenie TFI. Dla przejrzystości przekazu celowo ograniczono odnoszenie się do przepisów prawa, koncentrując się przede wszystkim na aspektach praktycznych.
Zaczynamy od kwestii formalno-prawnych, a następnie zagłębimy się nieco w kuchnię nadzoru depozytariusza nad działalnością funduszy wierzytelności. Żaden fundusz inwestycyjny, w tym fundusz wierzytelności, nie może uciec od weryfikacji prawidłowości działania pod względem zgodności prawno-regulacyjnej, a tym potwierdzenia statusu prawnego (prawa własności) aktywów funduszu.
Prawne aspekty funkcjonowania funduszu inwestycyjnego zamkniętego wierzytelności związane z jego utworzeniem nie różnią się od prawnych aspektów związanych z utworzeniem innych rodzajów funduszy inwestycyjnych zamkniętych. Są to ustandaryzowane czynności, które nie wywołują sporów i nie będą analizowane w tym Artykule. Zagadnienie prawne, na które chcielibyśmy zwrócić uwagę dotyczą polityki inwestycyjnej tego rodzaju funduszu i prawnych aspektów jej realizacji. Zagadnienia te sprowadzają się najczęściej do prawidłowej oceny prawnej chwili nabycia wierzytelności lub pakietów wierzytelności zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości. Dla prawidłowej oceny tego zagadnienia kluczowa jest znajomość art. 79 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi, iż do przelewu wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie konieczny jest wpis nabywcy jako wierzyciela hipotecznego. Wobec powyższego umowa przelewu wierzytelności ma charakter warunkowy i fakt jej podpisania nie przesądza o nabyciu wierzytelności. W przypadku funduszy, które przelewają wiele wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie jedną umową ustalenie sekwencji czasowej, kiedy nabywca staje się właścicielem takiej wierzytelności wymaga żmudnej i rzetelnej analizy wpisów w dziale IV poszczególnych ksiąg wieczystych prowadzonych dla danych nieruchomości. W realiach polskiego sadownictwa wieczystoksięgowego okres oczekiwania na wpis nowego wierzyciela hipotecznego do działu IV księgi wieczystej może oscylować lub wręcz przekraczać 12 miesięcy od złożenia stosownego wniosku w tym zakresie. Wskazany aspekt powoduje zaistnienie stanu niepewności co do skuteczności umowy przelewu wierzytelności. Nie można bowiem wykluczyć, iż sąd po analizie wniosku o wpis wyda postanowienie o jego oddaleniu, co spowoduje, iż nie dojdzie do nabycia wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie.
Jako Depozytariusz uczestniczymy w procesie analizy wpisów w dziale IV poszczególnych ksiąg wieczystych i dostrzegamy, iż odstępstwo czasowe pomiędzy zawarciem umowy przelewu wierzytelności a wpisaniem w dziale IV księgi wieczystej nabywcy wierzytelności bywa znaczne, co nie sprzyja pewności procesu inwestycyjnego dla danego funduszu wierzytelności. Z drugiej jednak strony bez wątpienia nabywanie wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie stanowi pożądany sposób realizacji polityki inwestycyjnej funduszu inwestycyjnego zamkniętego wierzytelności, gdyż hipoteka z prawnego, ale również praktycznego punktu widzenia stanowi najkorzystniejsze zabezpieczenie dla nabywcy wierzytelności. Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe najpełniej oddające funkcje zabezpieczającą dla danej wierzytelności, pozwalające uzyskać z przedmiotu zabezpieczenia pełne pokrycie kwoty wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, gdy dłużnik dobrowolnie jej nie ureguluje. Wobec powyższego nabywanie wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie najpełniej realizuje interes uczestników danego funduszu inwestycyjnego zamkniętego wierzytelności i stanowi zalecany sposób realizacji jego polityki inwestycyjnej.
Warto zaznaczyć, iż z nabywaniem wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie wiążę się kolejny ciekawy aspekt prawny związany z funkcjonowaniem funduszy inwestycyjnych zamkniętych wierzytelności. W przypadku, gdy koniecznym staje się skorzystanie z zabezpieczenia w postaci hipoteki po przeprowadzeniu wszelkich działań wymaganych prawem przy tego rodzaju zabezpieczeniu, dochodzi do nabycia nieruchomości, na której ustanowione jest to zabezpieczenie. W takiej sytuacji fundusz inwestycyjny zamknięty wierzytelności w poczet swoich aktywów wprowadza lokatę w postaci nieruchomości, która to lokata nie jest wskazana jako dopuszczalna kategoria lokat tego rodzaju funduszu w art. 188 ust 1 Ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu funduszami inwestycyjnymi (dalej: „Ustawa”). Pojawia się zatem pytanie, czy fundusz w ogóle był uprawniony do skorzystania z zabezpieczenia w postaci hipoteki, skoro finałem tego procesu jest wprowadzenie w poczet jego aktywów nieruchomości, która zgodnie z Ustawą nie może stanowić bezpośredniej lokaty funduszu inwestycyjnego zamkniętego wierzytelności. Niemniej uznanie, iż skorzystanie z zabezpieczenia w postaci hipoteki jest niedopuszczalne stanowiłoby podejście zbyt rygorystyczne. Depozytariusz w pełni podziela podejście obowiązujące na rynku funduszy inwestycyjnych i aprobowane przez Komisje Nadzoru Finansowego, iż dopuszczalnym jest nabycie (przejęcie na własność) nieruchomości, będącej zabezpieczeniem wierzytelności znajdującej się w portfelu inwestycyjnym funduszu, z tym zastrzeżeniem, iż przejęcie nieruchomości nie może służyć funduszowi do realizacji jego celu inwestycyjnego, a ma stanowić jedynie etap dochodzenia zabezpieczonego roszczenia. Takie działanie jest zgodne z Ustawą i interesem uczestników funduszu. Warte podkreślenie jest jednak to, iż fundusz powinien dążyć do możliwie szybkiego zbycia nieruchomości, którą przejął w poczet w swoich aktywów. Nieruchomość pozostaje bowiem nadal aktywem, które nie może służyć realizacji celu inwestycyjnego funduszu, zatem jej zbycie bez zbędnej zwłoki stanowi obowiązek funduszu. Dla oceny czasookresu, w którym fundusz powinien zbyć nieruchomość pomocny jest art. 188a ust 2 Ustawy, który można stosowań analogicznie do nieruchomości. Przepis ten stanowi, iż „(…) rzeczy ruchome, których własność nabył w sposób, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, w terminie nie dłuższym niż rok od dnia nabycia, uwzględniając należycie interes uczestników funduszu” - zatem stosując ten przepis analogicznie do nieruchomości, fundusz powinien w okresie roku od przejęcie nieruchomości dokonać jej zbycia. Obowiązkiem funduszu jest dokonanie zbycia z poszanowaniem interesu uczestników funduszu, co w praktyce sprowadza się do uzyskania ceny za nieruchomość odpowiadającej warunkom rynkowym.
Depozytariusz w toku swoich bieżących obowiązków dokonuje analizy wszystkich wyżej wskazanych przypadków, wykazując poszanowanie dla przepisów prawa oraz zrozumienie dla praktyki rynkowej. Każde tego typu działanie jest analizowane przez Depozytariusza pod kątem dbałości o interes uczestników funduszu.
