Ustawodawca zwiększa ochronę konkurencji

Do Senatu trafiła obszerna nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która zwiększa kompetencje prezesa UOKiK-u i rozszerza odpowiedzialność przedsiębiorców za naruszenie prawa konkurencji.

Nowe przepisy wynikają z konieczności transpozycji do polskiego systemu prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu i Rady 2019/1 mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Nowe przepisy mocno akcentują kwestię niezależności prezesa UOKiK, podkreślając konieczność wykonywania przez niego zadań niezależnie od wpływów politycznych i innych wpływów zewnętrznych (między innymi przewidują wyraźny zakaz zwracania się o instrukcję do innych organów administracji). Zmiany te, wzmacniające pozycję prezesa UOKiK, mają służyć głównemu celowi dyrektywy – lepszej i bardziej skutecznej ochronie konkurencji.

Dla przedsiębiorców szczególnie interesujące będzie rozszerzenie odpowiedzialności podmiotowej za naruszenie prawa konkurencji. Nowelizacja wprowadza zasadę odpowiedzialności nie tylko sprawcy naruszenia, ale także podmiotu wywierającego istotny wpływ na przedsiębiorcę, za naruszenie prawa konkurencji przez przedsiębiorcę zależnego. Poprzez decydujący wpływ ustawa rozumie takie powiązania ekonomiczne, prawne lub organizacyjne, które skutkują tym, że przedsiębiorca podległy wykonuje instrukcje i polecenia przedsiębiorcy wywierającego istotny wpływ, a jego samodzielność w zakresie działań na rynku jest ograniczona lub wyłączona. Ustawa przyjmuje również, że posiadanie ponad 90 proc. kapitału przedsiębiorcy oznacza wywieranie decydującego wpływu (przykładem mogą być grupy spółek i podobne struktury holdingowe).

Jest to zmiana istotna, czyni bowiem wspólnika spółki odpowiedzialnym za skutki naruszenia prawa przez spółkę. Nowe przepisy uznają, że naruszenie niektórych przepisów prawa konkurencji (m.in. zakazu niedozwolonych porozumień lub nadużycia pozycji dominującej) przez przedsiębiorcę, na którego inny przedsiębiorca wywiera decydujący wpływ (w rozumieniu znowelizowanych przepisów), będzie jednocześnie naruszeniem prawa przez przedsiębiorcę dominującego. W takiej sytuacji nowe przepisy będą umożliwiać prowadzenie postępowania jednocześnie przeciwko obu (lub większej liczbie) przedsiębiorcom, a za zapłatę orzeczonej kary będą oni odpowiedzialni solidarnie. Co więcej, podstawą obliczenia kary pieniężnej, mogącej sięgać nawet do 10 proc. obrotu, będzie suma obrotów przedsiębiorcy zależnego oraz przedsiębiorcy wywierającego dominujący wpływ. Kara będzie mogła być także nałożona na osoby zarządzające podmiotem wywierającym wpływ (analogicznie do osób zarządzających przedsiębiorcą dopuszczającym się naruszenia prawa konkurencji).

W nowelizacji znajduje się też istotna regulacja dotycząca odpowiedzialności przedsiębiorców osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą za naruszenie przepisów ustawy (w praktyce najczęściej chodzi o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów). W chwili obecnej przedsiębiorcy tacy po otrzymaniu korespondencji z UOKiK-u w sprawie naruszenia często formalnie kończyli działalność gospodarczą, dokonując wykreślenia z CEIDG, co powodowało, że tracili status przedsiębiorcy i przestawali podlegać jurysdykcji UOKiK-u. Nowe przepisy przewidują, że jeżeli osoby takie dopuściły się naruszenia przepisów ustawy w czasie, gdy były przedsiębiorcami, przepisy ustawy dotyczące np. nakładania kar nadal będą miały odpowiednie zastosowanie do takich osób, co będzie umożliwiało nałożenie kary za popełnione naruszenie przepisów ustawy.

Modyfikacjom ulegną także przepisy dotyczące wniosków składanych w ramach programu darowania lub obniżania kar (leniency). Niezależnie od ujednolicenia kwestii wymogów dowodowych i języka, w którym mogą być składane wnioski, nowa regulacja zawiera rozwiązanie, że wniosek leniency będzie obejmować także przedsiębiorców wywierających decydujący wpływ na wnioskodawcę, przedsiębiorców, na których ten przedsiębiorca wywiera decydujący wpływ oraz osoby zarządzających ww. przedsiębiorców. Przedsiębiorcy na potrzeby nakładania kary są traktowani de facto jak jeden organizm, zatem jest uzasadnione analogiczne traktowanie ich w wypadku złożenia wniosku o odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej lub jej obniżenie.

Jedną z istotnych zmian jest uregulowanie dotyczące tzw. Legal Professional Priviledge. Chodzi o ochronę informacji przygotowanych dla przedsiębiorcy przez kwalifikowanych doradców prawnych przedsiębiorcy. Obowiązujące w tym zakresie odesłanie do przepisów kodeksu postępowania karnego budziło szereg wątpliwości w orzecznictwie i praktyce, stąd idąc śladem wytyczonym przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, ustawodawca zdecydował się na kompleksowe uregulowanie tej sprawy. Jeżeli w toku kontroli kontrolowany oświadczy, że ujawnione w toku kontroli dokumenty (w tym elektroniczne) zawierają pisemną komunikację między kontrolowanym a niezależnym od kontrolowanego prawnikiem, uprawnionym do wykonywania zawodu na terenie Unii Europejskiej, wytworzone w celu realizacji prawa kontrolowanego do uzyskania ochrony prawnej w związku z przedmiotem postępowania prowadzonego przez prezesa Urzędu, w toku którego jest przeprowadzana kontrola, lub wyłącznie w celu realizacji prawa kontrolowanego do uzyskania ochrony prawnej, w związku z przedmiotem postępowania prowadzonego przez UOKiK, w toku którego jest przeprowadzana kontrola, kontrolujący pozostawia te pisma lub dokumenty w miejscu kontroli. Jak widać z proponowanych przepisów, szczególna ochrona obejmować będzie jedynie dokumenty sporządzane przez zewnętrznych, niezależnych prawników i to wyłącznie w celu obrony w związku z prowadzonym postępowaniem.

Zmienione przepisy regulują także współpracę prezesa UOKiK-u z organami ochrony konkurencji państw członkowskich w zakresie egzekucji kar pieniężnych bądź to nałożonych przez prezesa UOKiK na przedsiębiorców nieposiadających siedziby lub majątku w Polsce, bądź nałożonych przez inne organy konkurencji. Wniosek zagranicznego organu ochrony konkurencji będzie realizowany przez prezesa UOKiK-u i organ właściwy zgodnie z przepisami o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, bez konieczności prowadzenia odrębnego postępowania, na podstawie zweryfikowanego przez UOKiK wniosku zagranicznego organu. W bardzo podobny sposób realizowane będą wnioski prezesa UOKiK kierowane do organów innych państw członkowskich.