Tylko giełda daje powszechną szansę na udział w owocach rozwoju gospodarki

pytania do... Grzegorza Chłopka, prezesa NN PTE

Przyszły kształt II i III filara systemu emerytalnego jest wciąż dużą niewiadomą. Rząd zapowiedział Program Budowy Kapitału z szeregiem rozwiązań, które miały pomóc w akumulacji oszczędności emerytalnych, ale jego kształt jest ciągle owiany tajemnicą. Nie wiadomo też, kiedy wejdzie w życie. Jak ta niepewność co do zmian w systemie emerytalnym wpływa na zainteresowanie Polaków dobrowolnym odkładaniem na emeryturę w IKZE i IKE?

W naszym przypadku to zainteresowanie bardzo szybko rośnie. Jak dotąd w tym roku kwota składek wpłaconych na IKZE i IKE zwiększyła się o 100 proc. w porównaniu z podobnym okresem ubiegłego roku, który zresztą także był bardzo dynamiczny. Dzieje się tak, chociaż w zasadzie nie reklamujemy tych produktów, koncentrujemy się na sprzedaży internetowej. Wzrost wartości wpłacanych składek wynika z dwóch czynników: z tego, że posiadacze IKZE i IKE ponawiają swoje wpłaty w kolejnym roku, ale również odnotowujemy istotny wzrost liczby nowych rachunków.

To zaskakujące. Niepewność co do kształtu systemu emerytalnego powinna powodować raczej spadek skłonności ludzi do sięgania po dostępne dziś rozwiązania. W końcu mogą się pojawić lepsze...

Jest odwrotnie, ale nie zmieniło się jedno: w III filarze oszczędzają głównie ludzie lepiej wyedukowani i bardziej zamożni – ci, którzy tak czy inaczej w jakiejś formie staraliby się odkładać na emeryturę. Korzystają z tego, że oszczędzanie w IKZE i IKE wiąże się z pewnymi preferencjami podatkowymi, a oni są tego bardziej świadomi.

Czy potrzebne są jakieś nowe rozwiązania w ramach III filara, np. proponowane pracownicze programy kapitałowe?

Ściśle rzecz biorąc, PPK to będzie raczej II filar. Na świecie przyjmuje się, że III filar to oszczędności całkowicie dobrowolne, a wpłaty realizuje ten, kto chce oszczędzać. Tymczasem PPK w proponowanym kształcie będą zasilane zarówno przez pracowników, jak i pracodawców. Ci pierwsi byliby zapisywani do PPK automatycznie, ale mogliby się wypisać, drudzy zaś musieliby płacić składki obowiązkowo. Natomiast jeśli chodzi o klasyczny III filar, uważam, że preferencje podatkowe są na adekwatnym poziomie – wystarczające dla 95 proc. społeczeństwa. Warto natomiast rozważać pewne uproszczenia, które pozwolą usprawnić funkcjonowanie IKZE i IKE. Mogłyby one dotyczyć na przykład możliwości elektronicznego zawierania umowy, limitu IKZE dla małżeństw, w których jedna osoba nie pracuje, oraz zniesienia minimalnego wieku uprawniającego do zawarcia umowy (obecnie wynosi 16 lat – red.). Inną zachętą mogłoby być zniesienie podatku od wypłat z IKZE po osiągnięciu wieku emerytalnego, jeśli wypłaty rozłożone są na co najmniej dziesięć lat.

Jednocześnie pracowniczymi programami mogłyby zarządzać PTE, które dziś tworzą zarówno II filar jako zarządzający OFE, jak i trzeci filar jako zarządzający IKZE i IKE.

Mam nadzieję, że PTE rzeczywiście będą mogły zarządzać PPK. Szkoda byłoby nie wykorzystać kompetencji w zarządzaniu oszczędnościami na emeryturę, które przez lata nabyliśmy. Pamiętajmy, że w portfelach OFE znajdują się akcje o wartości ponad trzy razy większej niż we wszystkich funduszach inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych razem wziętych. Stopy zwrotu z OFE (obecnie są w nich wyłącznie akcje – red.) są średnio wyższe niż ze standardowych otwartych funduszy inwestycyjnych akcji. Wiąże się to z tym, że PTE mają inny styl zarządzania portfelem. Inwestujemy długoterminowo, dbamy o ład korporacyjny w spółkach, których jesteśmy udziałowcami.

Sądzi pan, że PPK, jeśli powstaną, będą generowały dodatkowe oszczędności emerytalne czy raczej zostaną do nich przekierowane te oszczędności, które obecnie trafiają do IKZE i IKE?

Zakładam, że będą przyciągały dodatkowy kapitał. Podstawową zasadą skutecznego oszczędzania jest odkładanie niewielkiej części każdego dochodu na przyszłe cele, zaraz gdy dostaniemy pensję na konto. Większość ludzi ma bowiem skłonność do konsumowania całej kwoty, która znajduje się na rachunku bankowym. PPK mają być zasilane składkami potrącanymi bezpośrednio z pensji pracowników i uzupełniane składkami od pracodawców. Siłą rzeczy będą więc wymuszały odłożenie części dochodów. Może się oczywiście zdarzyć tak, że ktoś, kto będzie oszczędzał w PPK, uzna, że nie musi posiadać już żadnych innych oszczędności i nie będzie wpłacał dalej środków na konto IKZE czy IKE. Ale to raczej nie będzie dominujące zachowanie.

Czy kupno nieruchomości na wynajem to dobry pomysł na odłożenie kapitału na starość?

Dobry, ale tylko pod warunkiem że korzysta z niego niewielka część oszczędzających. Gdyby było inaczej, to w skrajnym przypadku byłoby tak, że każdy emeryt ma mieszkanie na wynajem, a jednocześnie sam mieszkanie wynajmuje (śmiech). Tymczasem idea PPK jest taka, żeby wszyscy czerpali profity ze wzrostu gospodarczego. To mogą zagwarantować tylko inwestycje w akcje. Zyski giełdowych spółek rosną z reguły szybciej niż PKB, bo to są podmioty bardziej transparentne i efektywne od przeciętnych spółek.

A czy nie jest tak, że starzenie się ludności będzie hamowało rozwój gospodarki i automatycznie zmniejszało stopy zwrotu z akcji?

Proszę sprawdzić, jaki jest skład głównych indeksów amerykańskiej giełdy, a jaki był 100 lat temu. Dziś na giełdzie obecne są zupełnie inne spółki niż wtedy. Giełda ewoluuje, notowane są na niej zawsze te firmy, które są aktualnie najbardziej rentowne. Starzenie się ludności może przysporzyć kłopotów pewnych spółkom, ale jednocześnie stworzy popyt na nowe towary i usługi, dzięki którym wyrosną nowe firmy.