Perspektywiczne gałęzie

Firmy do niedawna znane tylko z produkcji nawozów, coraz śmielej inwestują w nowe gałęzie chemii. Mało pań zdaje sobie z tego sprawę, że być może nosi na nogach rajstopy, które powstały z kaprolaktamu wytworzonego w Tarnowie. Meble, laminaty, kleje do drewna, zastawy stołowe, które znajdują się niemal we wszystkich domach, mogły powstać z melaminy produkowanej w Puławach.

Zakłady Azotowe Puławy poinformowały, że w zakończonym w czerwcu roku obrotowym 14% uzyskanych przychodów stanowiła melamina, a 8% kaprolaktam. W przypadku Zakładów Azotowych Tarnów aż około 31% wartości sprzedaży w 2003 r. stanowił kaprolaktam. Ponadto na bazie tego surowca firma produkuje tworzywa konstrukcyjne, które w ubiegłym roku stanowiły 24% sprzedaży.

Kierunek: Kaprolaktam

- Kaprolaktam nie od dziś jest sztandarowym produktem firmy. Z tym wiążemy swoją przyszłość - mówi Dorota Skrzyniarz, rzecznik prasowy ZA Tarnów. Jak twierdzi D. Skrzyniarz, cykle koniunkturalne na rynku kaprolaktamu są trzyletnie. Firma w tym roku spodziewała się spadku cen, jednak, jak wynika z ostatnich analiz, kształtują się one na podobnym poziomie, jak w roku ubiegłym. W przypadku rynków dalekowschodnich ceny osiągają historyczne maksima. Za jedną tonę trzeba zapłacić 1,8-1,9 tys. dolarów. Światowa produkcja surowca to 4 mln ton rocznie. Ponad 2-proc. udział w tym rynku mają ZA Tarnów. Nieco ponad 1,6% należy do ZA Puławy.

Moce produkcyjne Azotów z Tarnowa wynoszą prawie 88 tys. ton rocznie. - Od lat wykorzystujemy je w 100% - mówi D. Skrzyniarz. Około 25 tys. ton surowca firma wykorzystuje w Tarnowie w produkcji poliamidu 6 (tworzywo konstrukcyjne). Reszta trafia na zewnątrz. Jest sprzedawana głównie za granicę. Kaprolaktam jest eksportowany na rynki Europy Zachodniej, a także na Daleki Wschód. Transportowany jest w dwóch postaciach. W stanie ciekłym kieruje się go do krajów europejskich. Natomiast w formie krystalicznej transportowany jest do Azji. Firma już myśli o zwiększeniu mocy produkcyjnych. - Światowy popyt jest ogromny - twierdzi D. Skrzyniarz. Inwestycje z tym związane są jednak bardzo kapitałochłonne. - Dlatego myślimy o inwestorze strategicznym, zainteresowanym tym obszarem - dodaje.

Polski patent

Proces utleniania cykloheksanu do cykloheksanonu i cykloheksanolu, z których powstaje kaprolaktam, opracowały w latach 70. ubiegłego wieku wspólnie Zakłady Azotowe w Tarnowie z Instytutem Chemii Przemysłowej w Warszawie. Znany jest on pod zastrzeżoną nazwą cyclopol. W przemyśle światowym proces utleniania cykloheksanu eksploatowany jest przez wiele firm. Mimo że cyclopol był wcześniej z powodzeniem eksportowany, to wskutek stagnacji technicznej popyt na ten proces miał charakter wyraźnie spadkowy.

Teraz wprowadzono unowocześnioną wersję cyclopolu. Przedstawiciele ZA Tarnów twierdzą, że ostatnio unowocześniony proces dorównuje pod względem selektywności najlepszym tego typu rozwiązaniom światowych firm. Nowy proces charakteryzuje się mniejszym zużyciem podstawowych surowców. W ZA Tarnów nakłady poniesione na realizację projektu zwróciły się po ok. pół roku. Cyclopol-bis charakteryzuje się także zmniejszoną uciążliwością dla środowiska przy jednoczesnym zwiększeniu zdolności produkcyjnej instalacji utleniania cykloheksanu o ok. 3% oraz zwiększeniu zdolności produkcyjnej instalacji kaprolaktamu o ok. 1000 ton rocznie.

Europejski lider

Kolejnym po kaprolaktamie produktem chemicznym, który ma przed sobą perspektywy, jest melamina. Jedynym jej producentem w Polsce, a zarazem największym w Europie Środkowej i Wschodniej oraz trzecim na świecie, są Zakłady Azotowe Puławy.

W Puławach melamina produkowana jest od 1977 r. (wytwórnia Melaminy I o zdolności produkcyjnej 32 tys. ton rocznie). W 2001 roku uruchomiono drugą linię produkcyjną tego surowca - wytwórnię Melaminy II o zdolności produkcyjnej 30 tys. ton rocznie. Progi rentowności tej inwestycji osiągnięto w czasie krótszym niż przewidywano. W październiku 2002 r. rozpoczęto budowę trzeciego zakładu produkcyjnego - wytwórnię Melaminy III. Inwestycja kosztowała 309 mln zł. Nowy projekt będzie mieć wydajność sięgającą 30 tys. ton rocznie i zwiększy potencjał "Puław" do 92 tys. ton w ciągu roku, co pozwoli opanować 20% europejskiego i 10% światowego rynku melaminy.Krajowy rynek melaminy stanowi niecałe 10% rynku europejskiego. Zdecydowanie dominującą pozycję w Polsce zajmują Puławy (90-proc. udział). Obecni na polskim rynku zagraniczni dostawcy melaminy (głównie z Austrii i Niemiec) mają łącznie nie więcej niż 10% rynku.

Wzrost krajowego zapotrzebowania na melaminę był w dużej mierze spowodowany dobrą koniunkturą na rynku płyt wiórowych prasowanych i laminowanych, do wytwarzania których stosuje się melaminę. Ich produkcja w okresie 1995-2000 r. wzrosła z 37,6 mln m2 do ponad 100 mln m2. W tym samym okresie produkcja meblarska, w której szeroko stosowane są płyty laminowane, rosła przeciętnie o ok. 18% rocznie. W Polsce - wzorem państw uprzemysłowionych - wraz z rozwojem produkcji nowoczesnych wyrobów (motoryzacja, elektronika, art. gospodarstwa domowego itp.) będzie wzrastać zastosowanie polimerów, tworzyw sztucznych, kompozytów, laminatów itp. Wzrost ten może być szybszy niż w krajach Europy Zachodniej, z uwagi na znacznie niższy stopień nasycenia rynku produkcją chemiczną. Prognoza zużycia według wariantu umiarkowanego wskazuje na możliwość zwiększenia się krajowego rynku melaminy z ok. 20 tys. ton rocznie w 2001 r. do ok. 49-50 tys. ton rocznie w 2011 r. Można przewidywać, że część krajowej produkcji melaminy pozostanie towarem eksportowym, lecz udział eksportu będzie niższy niż zużycie krajowe.

Światowy rynek rośnie

Przewidywany wzrost zapotrzebowania na melaminę na świecie w najbliższych latach szacowany jest na minimum 4,3% rocznie. W krajach Europy Wschodniej, Azji oraz Ameryki Południowej tempo wzrostu będzie dwukrotnie większe. W 2005 r. światowe zużycie melaminy powinno wynieść ok. 840 tys. ton, a w 2010 r. już ponad 1 mln ton.

Światowy wzrost zapotrzebowania na melaminę jest przede wszystkim następstwem rozwoju przemysłu samochodowego i materiałów konstrukcyjnych (głównie w zakresie materiałów powłokowych oraz laminatów). Najszybszy rozwój może dotyczyć przetwórstwa materiałów do formowania i zastosowań niestandardowych - pianki, izolacje. Niewielkie dotychczas zapotrzebowanie na melaminę w produkcji środków zmniejszających palność w piankach poliuretanowych i plastyfikatorów do betonu, rośnie aktualnie z dużą szybkością, ocenianą na ponad 10% rocznie.

Specjaliści przypuszczają, że w perspektywie 10-letniej największym odbiorcą melaminy będzie przemysł związany z przetwórstwem drewna, w gałęziach meblarskiej i budowlanej. Większość badań rynku zakłada zwiększone zapotrzebowanie na kompozyty drewniane. Można się także spodziewać znacznego wzrostu siły nabywczej odbiorców z sektora motoryzacji i gospodarstwa domowego. Będą występować procesy integracji i tworzenia synergii producentów melaminy z przetwórcami. Trend ten można obserwować także w krajach rozwijających się. W Indonezji, po wybudowaniu instalacji melaminy, powstała fabryka (o zdolności produkcyjnej 8,4 tys. ton rocznie) zastaw stołowych na bazie melaminy.

Zastawy stołowe

z białego proszku

Melamina ma postać białego proszku, który otrzymywany jest w procesie termicznego rozkładu mocznika i następnie jego katalitycznej konwersji. Melamina jest nietoksyczna i niepalna. Jako produkt przetworzony zadebiutowała na rynku światowym w okresie II wojny światowej. Z uwagi na jej własności (trudnopalna, umożliwiająca produkcję tworzyw odpornych na wstrząsy i zarysowania) zastosowano ją w produkcji zastaw stołowych, tac stołówkowych, elementów mebli i wyposażenia kajut okrętowych w marynarce wojennej USA (w szczególności na pancernikach i lotniskowcach biorących udział w kampanii na Pacyfiku).

Melamina służy do wyrobu szerokiego asortymentu żywic syntetycznych mających zastosowanie w procesach wytwarzania laminatów dekoracyjnych, płyt drewnopochodnych, klejów, farb i lakierów - w tym dla przemysłu motoryzacyjnego, a także środków pomocniczych dla przemysłu włókienniczego i papierniczego (impregnaty), środków przeciwzapalnych, tłoczyw dla przemysłu elektrotechnicznego i wytW krajach uprzemysłowionych większość melaminy kierowana jest do branż przetwórstwa uważanych za dojrzałe - czyli wytwarzania laminatów, klejów do drewna i materiałów do formowania.

Co powstaje z kaprolaktamu?

Cykloheksanol i cykloheksanon są półproduktami

do wytwarzania kaprolaktamu, który jest surowcem do produkcji włókien i tworzyw poliamidowych (nylon). Produkuje się z niego np. rajstopy. Kaprolaktam znajduje także zastosowanie w m.in. w przemyśle motoryzacyjnym. Z niego powstają różnego rodzaju rury i przewody, które charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną.