Zabezpieczanie i ocena ryzyka na rynku futures

Zgodnie z Prawem o publicznym obrocie papierami wartościowymi, KrajowyDepozyt Papierów Wartościowych został tą instytucją rynku kapitałowego,której przypadła rola organizacji systemu zabezpieczeń i oceny ryzyka dlainstrumentów pochodnych. W celu obsługi transakcji zawieranych na rynkuterminowym jako odrębna komórka KDPW powstała Izba RozliczeniowaInstrumentów Pochodnych (IRIP).

Jej podstawowym zadaniem jest codzienne szacowanie ryzyka rynkowego oraz wyliczanie wartości wymaganych depozytów zabezpieczających dla poszczególnych uczestników rozliczeniowych i inwestorów działających na rynku kontraktów terminowych. W oparciu o obliczenia IRIP KDPW dokonuje na bieżąco rozrachunków między poszczególnymi uczestnikami rynku, a także zarządza środkami wchodzącymi w skład systemu gwarantowania rozliczeń.Obecnie na polskim rynku publicznym instrumentów pochodnych dla inwestorów dostępne są warranty i kontrakty terminowe na akcje, indeksy akcyjne i waluty. O ile rozliczanie i gwarantowanie rozliczeń transakcji warrantami następuje zgodnie z ogólnymi zasadami obowiązującymi przy rozliczaniu transakcji w papierach wartościowych, to te same czynności odnoszące się do kontraktów terminowych (futures) wymagają zorganizowania bardziej wyspecjalizowanego systemu zabezpieczeń. Wynika to z większej liczby stron transakcji, wobec których KDPW odpowiada za pobieranie właściwego poziomu depozytów zabezpieczających, a także skali rynku futures, który jest o wiele większy od będącego wciąż w fazie rozruchu rynku warrantów.Głównym zadaniem IRIP jest gwarancja wypełniania warunków transakcji przez każdą ze stron zawartego kontraktu terminowego. Aby zmniejszyć ryzyko niewypłacalności uczestnika rozliczeniowego (instytucji brokerskiej), Izba dokonuje codziennych ustaleń salda na jego rachunku, zwanym depozytem rozliczeniowym (clearing margin). Podobna czynność przeprowadzana jest na rachunkach zabezpieczających inwestorów, którzy zakończyli dzień sesyjny z niezrealizowanymi kontraktami.Dla członków KDPW, którzy działają na rynku kontraktów terminowych, stosowany jest depozyt wstępny, który określa maksymalną wielkość pozycji, którą może on otworzyć w ciągu sesji. Przykładowo, broker, który wniósł jako depozyt wstępny gotówkę lub papiery wartościowe i gwarancje bankowe akceptowane przez KDPW o wartości 1 mln zł, przy pułapie ryzyka rynku określonym na 9% może otworzyć pozycje o maksymalnej wartości 11,1 mln zł (1 mln zł : 0,09 = = 11,1 zł). Przyjmując kurs notowanych na GPW kontraktów na WIG20 za 1400 punktów oznacza to, że klienci tego biura mogą otworzyć maksymalnie 793 pozycje futures (11,1 mln zł : 14 tys. zł = 793).Bieżące rozrachunki pozwalają na znaczne zmniejszenie ryzyka niewypłacalności jednej ze stron zawartego kontraktu terminowego. Dzięki codziennemu określaniu ceny rozliczeniowej dla wszystkich kontraktów futures, po zakończeniu każdej sesji na rynku terminowym KDPW określa salda na rachunkach poszczególnych inwestorów zgodnie z osiągniętymi przez nich stratami lub zyskami. W procesie tym, oprócz KDPW i biur maklerskich, ważne miejsce zajmuje giełda, która pośredniczy w przekazywaniu dziennych różnic depozytów między brokerami.Aby powiązać rzeczywistą liczbę pozycji otwartych przez inwestorów obsługiwanych przez danego uczestnika rozliczającego, KDPW stosuje właściwy depozyt zabezpieczający. Jest on ustalany codziennie, jego podstawą jest suma niezrealizowanych pozycji w portfelach inwestorów (posiadających osobne Numery Identyfikacyjne Klienta - NIK). Przed rozpoczęciem każdej sesji uczestnik rozliczający musi wnieść do KDPW odpowiednią kwotę właściwego depozytu zabezpieczającego, wynoszącego obecnie dla kontraktów na WIG20 12,6% (IRIP uwzględnia też pozycje skorelowane, otwarte w ramach tego samego portfela).W przypadku niewypełnienia w terminie zobowiązań przez inwestora, uczestnik rozliczający jest upoważniony do niezwłocznego zamknięcia jego pozycji. W celu zabezpieczenia wcalności uczest-nika rozliczającego, powstał specjalny fundusz rozliczeniowy, tworzony z wpłat wnoszonych przez każdego uczestnika. W przypadku dużego prawdopodobieństwa nadzwyczajnych wzrostów lub spadków na rynku, KDPW dysponuje możliwością zobowiązania uczest-ników do zwiększenia wpłat do funduszu rozliczeniowego. Dodatkowym źródłem środków, które mogą być uruchomione w przypadku wyczerpania wcześniejszych zabezpieczeń, są kapitały własne KDPW.System gwarantowania rozliczeń transakcji terminowych w KDPW, oprócz oceny wielkości zabezpieczeń majątkowych, polega również na monitorowaniu zmian liczby i wartości otwartych pozycji przez poszczególnych uczestników rozliczających, a także blokowaniu możliwości zawierania transakcji przez uczestników rozliczających i inwestorów. IRIP ma też możliwość zawierania transakcji na rachunek inwestora lub uczestnika (w przypadku jego niewypłacalności i zablokowania konta ma możliwość zamykania pozycji).

ADAM ŁAGANOWSKI