Centralny Depozyt Bułgarski(Central Depository AD)Centralny Depozyt Bułgarski (CDAD) został zarejestrowany jako spółka akcyjna i rozpoczął działalność 13 sierpnia 1997 roku z początkowym kapitałem akcyjnym w wysokości 100 mln bułgarskich lewów. Głównymi akcjonariuszami CDAD jest Narodowy Bank Bułgarski i ministerstwo finansów (wspólnie kontrolują większościowy pakiet akcji i nadzorują jego funkcjonowanie). Pozostałe akcje objęły bułgarskie banki komercyjne, odgrywające kluczową rolę na rynku papierów wartościowych.Zgodnie z obowiązującymi w Bułgarii regulacjami prawnymi, CDAD jest odpowiedzialny m.in. za organizację systemu rejestracji i handlu zdematerializowanymi akcjami objętymi w wyniku programu powszechnej prywatyzacji (ponad 1 mln udziałowców otrzymało w ramach tego programu akcje 1053 spółek). Depozyt rejestruje również i rozlicza wszystkie transakcje zawierane na regulowanym rynku papierów wartościowych. Rozliczenia przeprowadzanych transakcji następują zgodnie z regułą T + 3 (w pierwszym dniu weryfikowane są ewentualne błędy, w drugim walory objęte transakcją są blokowane na rachunku zbywającego, rano trzeciego dnia następuje zapisanie papierów na rachunku nabywającego). Jeśli w przewidzianym terminie transakcja nie zostanie rozliczona, to straty poniesione przez jedną ze stron są pokrywane z gwarancyjnego funduszu bułgarskiej giełdy.CDAD we współpracy z dwoma największymi bułgarskimi bankami komercyjnymi ułatwia również przenoszenie praw własności papierów wartościowych poza rynkiem regulowanym.Za uczestnictwo w depozycie obowiązuje opłata początkowa w wysokości 1 mln lewów dla banków oraz 500 tys. lewów dla funduszy inwestycyjnych, funduszy prywatyzacyjnych i giełd papierów wartościowych oraz roczna opłata w wysokości 500 tys. lewów pobierana od wszystkich członków.Centralny Depozyt Chorwacji(Central Depository Agency)Centralny Depozyt Chorwacji (Central Depository Agency ? CDA) został założony w kwietniu 1997 r. jako spółka skarbu państwa. Obecnie w posiadaniu państwa jest 62,2% akcji CDA. Wśród akcjonariuszy Depozytu jest także Narodowa Agencja Płatności (National Payment Agency), do której należy 15% walorów i 60 indywidualnych członków depozytu, którzy łącznie kontrolują 22,8% kapitału. W Chorwacji wśród członków depozytu jest obecnie 5 banków i 31 brokerów. Emitenci, których papiery wartościowe muszą być wyemitowane w formie zdematerializowanej, zgodnie z prawem są zobowiązani do zostania członkami depozytu. Pozostali mogą się nim stać na własną prośbę.CDA księguje papiery wartościowe. Rozlicza także transakcje między członkami giełdy i pozostałymi uczestnikami obrotu, przekazuje prawa własnościowe od emitenta do beneficjenta oraz udziela informacji o papierach wartościowych.CDA gwarantuje rozliczanie transakcji tym uczestnikom rynku, którzy dotrzymują zobowiązań. Przykładowo kupujący ma zagwarantowaną dostawę papierów wartościowych, jeśli dokonał za nie zapłaty. Podobnie w przypadku sprzedającego. Ma on zagwarantowaną zapłatę środków, jeżeli dostarczył papiery wartościowe.Rozliczenie odbywa się w czasie T + 4. W planach jest wprowadzanie rozliczania transakcji w czasie T + 3, zgodnie ze standardami grupy G-30.Czeski DepozytPapierów Wartościowych(Securities Center)Czeski Depozyt Papierów Wartościowych (SC) został powołany do życia przez ministra finansów na początku 1993 roku jako instytucja mająca za zadanie promocję i rozwój czeskiego rynku kapitałowego. Na jej czele stoi dyrektor, powoływany i odwoływany przez ministra finansów.Do zadań statutowych depozytu należy prowadzenie rejestru papierów wartościowych oraz zdematerializowanych świadectw udziałowych (pozostałość kuponovki, świadectwa istnieją w formie zapisów elektronicznych) oraz certyfikatów. Depozyt zajmuje się również prowadzeniem rejestru transakcji i ich sprawnym rozliczaniem. Do obowiązków SC należy też prowadzenie, w kooperacji z Czeską Komisją Papierów Wartościowych (KCP) usług informacyjnych dotyczących nowych emisji akcji, ich rejestrowanie, nadawanie kodów itp.Czeski depozyt stale współpracuje ze spółkami akcyjnymi, uwzględniając w swojej bazie danych zmiany w kapitałach i konwersje akcji oraz z biurami maklerskimi, przeksięgowując poszczególne papiery wartościowe pomiędzy rachunkami. Rozwój rynku derywatów sprawił ponadto, iż depozyt coraz częściej zajmuje się rejestrowaniem transakcji na kontraktach terminowych i opcjach.Depozyt papierów wartościowych rozwija się stopniowo wraz ze wzrostem znaczenia rynku publicznego w Czechach. Według najświeższych danych, na giełdzie notowanych jest 166 spółek, 93 obligacje i 9 funduszy inwestycyjnych. Kapitalizacja czeskiego rynku sięga 13 mld dolarów, miesięczne obroty zaś (dane za pierwszy kwartał 2000 roku) przekraczają 1 mld dolarów.
Estoński Centralny DepozytPapierów Wartościowych(Estonian Central Depository for Securities)Estoński Centralny Depozyt Papierów Wartościowych (Estonian Central Depository for Securities ? ECDS) to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała 30 marca 1994 roku. Jej akcjonariuszami zostało siedem banków komercyjnych, Centralny Bank Estonii, ministerstwo finansów oraz Huvitusfond, czyli Państwowy Fundusz Gwarancyjny. Rada Nadzorcza ECDS wybierana jest przez walne zgromadzenie akcjonariuszy na trzyletnią kadencję. Zarząd spółki wybierany jest przez Radę Nadzorczą na okres jednego roku. Zarząd odpowiada za nadzorowanie codziennych operacji.ECDS jest głównym ośrodkiem zajmującym się rejestrowaniem papierów wartościowych, nowych emisji akcji, świadectw udziałowych i rozliczaniem transakcji. Zgodnie z estońskimi regulacjami, emitenci są zobowiązani do informowania ECDS o wszystkich wydarzeniach mogących mieć wpływ na notowania ich akcji. Depozyt musi być także poinformowany o zmianach kapitału akcyjnego. Depozyt przechowuje wszystkie niezbędne dokumenty służące do wprowadzenia papierów wartościowych ? już w formie zapisu elektronicznego ? do obrotu. Znana jest mu także lista akcjonariuszy i numery ich rachunków maklerskich.Estoński rynek publiczny należy do najmniejszych w Europie. Kapitalizacja całego sektora publicznego wynosi (po wzrostach w ostatnich miesiącach) około 2,5 mld euro. Z tego największa część przypada na Telekomunikację, wycenianą na około 1 mld euro. Liczba emitentów systematyczne rośnie i na koniec marca 2000 roku w rejestrach ECDS znajdowały się papiery 259 emitentów, z czego 37 notowanych było na estońskiej giełdzie (TSE). Zainteresowanie lokalną giełdą jest ciągle umiarkowane, gdyż rachunki papierów wartościowych posiada niespełna 57,7 tys. inwestorów, z czego 96% należy do osób fizycznych. Dziennie średnio zawieranych jest 305 transakcji.Węgierski depozyt papierówwartościowych Keler Ltd.(Central Clearing House And Depository)Węgierski depozyt papierów wartościowych ? Keler Ltd. powstał w październiku 1993 r. jako spółka akcyjna typu non-profit. Przejął on od giełdy usługi związane z deponowaniem papierów oraz rozliczaniem transakcji dokonywanych na parkiecie. Kapitałem założycielskim firmy było zaledwie niecałe 2 mln USD. Już w 1994 r. Keler rozpoczął również rozliczanie transakcji futures dokonywanych na budapeszteńskiej giełdzie surowcowej (później również na budapeszteńskiej giełdzie papierów wartościowych), a także obsługę banków. W 1995 r. instytucja ta otrzymała międzynarodową licencję zezwalającą na obsługę zagranicznych klientów oraz przejęła od węgierskiego banku centralnego zarządzanie rachunkami gotówkowymi uczestników obu węgierskich giełd.Obecnie do głównych zadań centralnego depozytu węgierskiego należą: otwieranie rachunków papierów wartościowych dla banków i biur maklerskich, ich rozliczanie i księgowanie oraz otwieranie rachunków gotówkowych dla biur maklerskich. Keler przejął też od banku centralnego obsługę transakcji poza rynkiem regulowanym (tzw. OTC) oraz obsługuje zagranicznych inwestorów, którzy stanowią ponad 70% wszystkich uczestników giełdy budapeszteńskiej.Właścicielem węgierskiego depozytu jest w 50% węgierski bank centralny, który posiada walory Keler warte 2,2 mld forintów. Po 25% akcji znajduje się natomiast w rękach budapeszteńskiej giełdy papierów wartościowych (BSE) i budapeszteńskiej giełdy surowcowej (BCE). Biura maklerskie nie posiadają akcji węgierskiego depozytu.Na giełdzie budapeszteńskiej notowanych jest obecnie 65 spółek, których łączna kapitalizacja na koniec kwietnia br. wynosiła 15,1 mld USD. Najbardziej znane wśród zagranicznych inwestorów spółki to koncern telekomunikacyjny Matav, potentat branży naftowej MOL, bank OTP oraz firmy branży chemicznej i farmaceutycznej Gedeon Richter, Egis, TVK.Centralny DepozytPapierów Wartościowych Litwy(Central Securities Depository of Lithuania)Największymi akcjonariuszami Central Securities Depository of Lithuania (CSDL) są: Bank Litwy, który posiada 60% kapitału, ministerstwo finansów mające 32% kapitału i Narodowa Giełda Papierów Wartościowych (NSEL), do której należy 8% walorów. Depozyt rozpoczął swoją działalność razem z giełdą w sierpniu 1993 r. Jako spółka o charakterze non-profit CSDL został zarejestrowany w lutym 1994 r. Bezpośrednimi uczestnikami Depozytu jest 35 biur maklerskich i departamentów banków świadczących usługi brokerskie. Pośrednio uczestnikami CSDL jest też 432 emitentów papierów wartościowych, których reprezentują biura maklerskie.CSDL otwiera i prowadzi rachunki papierów wartościowych, dokonuje transferu papierów między rachunkami, pośredniczy przy wypłacie dywidend i odsetek od papierów dłużnych. W CSDL zarejestrowanych jest ok. 1,7 tys. publicznych emisji akcji, przeprowadzonych przez 1178 emitentów, do których należą spółki akcyjne, fundusze inwestycyjne oraz banki. Łączna wartość zarejestrowanych emisji liczona po cenach nominalnych pod koniec 1999 r. wynosiła ponad 16 mld LTL czyli o 3,6% więcej niż rok wcześniej. W CSDL na koniec I kwartału br. zarejestrowanych było 7 rodzajów obligacji o łącznej wartości 101 mln LTL oraz 49 rodzajów bonów skarbowych o wartości ponad 2,3 mld LTL. W Depozycie znajdują się też akcje 125 prywatnych firm (nie będących w publicznym obrocie) o wartości prawie 60 mln LTL.Po dużym spadku cen akcji w 1998 r. ze względu na kryzys rosyjski, w 1999 r. główny indeks giełdy litewskiej LITIN-10 wzrósł prawie o 15%. Zanotowano też roczne rekordowe obroty na giełdzie. Ich wartość wyniosła ponad 2,3 mld LTL. Największą nową emisję akcji w ostatnich miesiącach o wartości 341 mln LTL przeprowadziła firma petrochemiczna Mazeikiu Nafta. Najbardziej zyskowną spółką na Litwie jest Lietuvos Telokomas. W 1999 r. firma ta zarobiła ponad 224 mln LTL.
Centralny Depozyt Łotewski(Latvian Central Depository)Centralny Depozyt Łotewski (Latvian Central Depository ? LCD) rozpoczął działalność operacyjną 27 czerwca 1995 r. Jest spółką akcyjną non-profit. LCD nadzoruje Komisja Rynku Papierów (Securities Market Commission). Akcjonariuszami LCD są: Giełda Papierów Wartościowych w Rydze (RSE), która posiada 27,03% głosów, Agencja Prywatyzacji, mająca 18,92% głosów, oraz pięć banków komercyjnych, do których należy po 10,81% głosów. Żaden z akcjonariuszy poza skarbem państwa nie może posiadać więcej niż 49% głosów na walnym. Akcjonariuszami LCD mogą być także biura maklerskie oraz emitenci papierów wartościowych. Uczestnikami depozytu jest 15 banków i 6 biur maklerskich.Głównym celem LCD jest księgowanie i rejestrowanie papierów, jak również rozliczanie transakcji. LCD rejestruje wszystkie publiczne emisje papierów wartościowych na Łotwie oraz organizuje rozliczanie transakcji zarówno na giełdzie (RSE), jak i poza rynkiem regulowanym (OTC). Pozycje gotówkowe są rozliczane w Banku Łotwy zgodnie z instrukcjami LCD. Centralny Depozyt Łotwy w imieniu emitentów dokonuje też m.in. wypłaty dywidendy i odsetek od papierów dłużnych. LCD przedstawia na podstawie posiadanych informacji listę akcjonariuszy emitenta na WZA.W obrocie publicznym na rynku łotewskim znajdują się akcje prawie 100 spółek, dłużne papiery korporacyjne 16 przedsiębiorstw i 41 rodzajów obligacji rządowych. Na giełdzie RSE notowane są też jednostki jednego funduszu otwartego i jednego zamkniętego. Udział inwestorów zagranicznych w obrotach wynosi ok. 39%. Spośród inwestorów krajowych najwięcej akcji notowanych na giełdzie posiadają przedsiębiorstwa krajowe (ponad 78%) i osoby fizyczne (blisko 16%).Kapitalizacja giełdy łotewskiej na początku kwietnia br. wynosiła 226 mln LVL. W 1999 r. wartość rozliczonych przez LCD transakcji wyniosła 221 mln LVL. Kapitalizacja giełdy łotewskiej na koniec 1999 r. stanowiła ok. 6% PKB. W Rumunii działajądwa depozytyNa rumuńskim rynku kapitałowym działają obecnie dwa depozyty papierów wartościowych. Pierwszy z nich działa w ramach giełdy bukareszteńskiej, natomiast drugi ? SNCDD, obsługuje klientów tamtejszego regulowanego rynku pozagiełdowego ? RASDAQ.Depozyt funkcjonujący w ramach Bucharest Stock Exchange, na której jest notowanych 127 spółek, działa na zasadzie porozumienia pomiędzy biurami maklerskimi, bankami prowadzącymi rozliczenia (jest ich obecnie 14), samą giełdą i ostatecznym bankiem rozliczeniowym, którym jest rumuński bank centralny. Biura maklerskie zobowiązane są do otwierania rachunków w bankach rozliczeniowych, te zaś muszą posiadać rachunek w banku centralnym. Rozliczanie transakcji odbywa się podobnie, jak w Polsce, na zasadzie T + 3. Udziałowcami depozytu poza giełdą i rumuńskim bankiem centralnym są również biura maklerskie. Instytucja ta dysponuje również specjalnym funduszem gwarancyjnym.Z kolei SNCDD jest organizacją działającą na zasadzie spółki akcyjnej z kapitałem założycielskim w wysokości 1,2 mld lei. Jej udziałowcami jest 160 rumuńskich instytucji finansowych, w tym banki, biura maklerskie, organizacje zrzeszające maklerów, bukareszteńska giełda papierów wartościowych, jednak żaden z akcjonariuszy nie posiada więcej niż 3% walorów. Podstawowym zadaniem SNCDD jest obsługa transakcji na rumuńskim regulowanym rynku pozagiełdowym ? RASDAQ, w skład którego wchodzi ponad 6 tys. spółek, z czego zdecydowana większość nie jest jednak płynna. SNCDD, która jest zarejestrowana jako izba clearingowa w centralnym banku rumuńskim, dokonuje wszystkich przepływów środków za pośrednictwem rachunku otwartego w tym banku.Nadzór nad działalnością SNCDD pełni tzw. rada administratorów, w skład której wchodzą przedstawiciele czterech biur maklerskich i jednego banku. Rozliczanie transakcji w ramach SNCDD odbywa się w systemie T + 3.Słowacki depozytPapierów Wartościowych(Slovak Center of Securities Bratislava)Slovak Center of Securities Bratislava (SCP SR) ? zostało założone przez ministra finansów pod koniec grudnia 1992 r. jako spółka Skarbu Państwa. Prawa i obowiązki SCP SR oraz jego powiązania z innymi podmiotami rynku kapitałowego określa prawo papierów wartościowych regulujące czynności dokonywane na słowackim rynku kapitałowym. Kapitał akcyjny spółki wynosi 266 mln SKK (6 mln USD).Podstawowymi funkcjami SCP SR jest dokonywanie księgowań papierów wartościowych, zmian ich właścicieli w stopniu przewidzianym w przepisach prawa, tworzenie listy właścicieli akcji imiennych, obsługa właścicieli papierów wartościowych, emitentów, krajowych i zagranicznych dealerów papierów wartościowych i organizatorów rynku kapitałowego.Rozliczenia SCP SR dokonywane są one w czasie rzeczywistym (T + 0), natomiast banki rozliczają transakcje w czasie T + 3 i dłuższym. SCP SR zarejestrowało 2136 emisji do końca ubiegłego roku. Tylko w 1999 r. słowackie spółki przeprowadziły 294 nowe emisje.W maju br. obrót akcjami na bratysławskiej giełdzie wyniósł 331,4 mln SKK, a wolumen obrotu ponad 986 tys. sztuk. Całkowita wartość obrotów w 1999 r. osiągnęła poziom 188,4 mld SKK. W porównaniu z 1998 r. (299 mld SKK) spadła o blisko 37%. W ubiegłym roku PKB naszych południowych sąsiadów wzrósł o 8,6%.
Centralna IzbaRozliczeniowa PapierówWartościowych Słowenii(The Central Securities Clearing Corporation)The Central Securities Clearing Corporation ? KDD została założona w styczniu 1995 r. jako spółka non-profit. Jej kapitał wynosi 260 mln SIT i jest podzielony na 520 akcji zwykłych. Założycielami i udziałowcami są banki, biura maklerskie, firmy zarządzające i narodowe fundusze inwestycyjne. Udziałowcy kontrolują operacje KDD poprzez zarząd, a rząd Słowenii nadzoruje izbę rozliczeniową poprzez Słoweńską Agencję ds. Papierów Wartościowych. Zarząd składa się z pięciu przedstawicieli akcjonariuszy, przedstawiciela banku centralnego Słowenii, przedstawiciela pracowników KDD i dwóch niezależnych członków.KDD prowadzi automatyczne rozliczenia transakcji zawieranych na lublańskiej giełdzie papierów wartościowych, rejestr i rachunki zdematerializowanych papierów wartościowych, centralny depozyt oraz służy za centralną bazę danych dla wszystkich papierów wartościowych. KDD zawiadamia o zmianach w akcjonariacie, a także pośredniczy w płatnościach dla inwestorów, np. przy wypłacie dywidendy.Kapitalizacja lublańskiej giełdy na koniec maja br. wynosiła 1 mld SIT, co w porównaniu z tym samym miesiącem 1999 r. (759 mln SIT) oznacza wzrost prawie o 34,2%. Wartość rynkowa akcji notowanych w Lublanie stanowi prawie 17% PKB z 1999 r. Wartość obrotu papierami wartościowymi w maju br. wyniosła 15,1 mld SIT. Największy udział w obrocie miały: akcje (prawie 44,48%) i obligacje (obecnie 24,26%).Na lublańskiej giełdzie największym sektorem jest przemysł i górnictwo. Pod koniec marca br. kapitalizacja spółek z tej branży stanowiła blisko 35% łącznej kapitalizacji giełdy. Duży udział mają także finanse (20,5%) i handel (10,8%).W ostatnim kwartale 1999 r. odpływ zagranicznych inwestycji z tego kraju wyniósł 7 mln USD netto. Natomiast w pierwszych czterech miesiącach tego roku napływ inwestycji zagranicznych osiągnął poziom 122 mln SIT netto. Udział zagranicznych inwestorów na giełdzie osiągnął najniższy poziom od dwóch lat i wyniósł ok. 7%.
