O zagraniczne projekty coraz trudniej

Nowe regulacje, zmienne ceny energii, a zwłaszcza brak stabilności politycznej stanowią teraz największe zagrożenie dla ożywienia napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Europy, a w konsekwencji także do Polski.

Inwestycyjny magnes Polski słabnie. W 2023 r. zdołaliśmy przyciągnąć 229 bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), o 3 proc. mniej niż rok wcześniej. W tym roku straciliśmy szansę na wartą 4,6 mld dolarów fabrykę Intela. A zważywszy, że słabnie napływ BIZ do całej Europy – według EY w 2023 r. zmniejszył się r./r. o 20 proc., podczas gdy w Azji nastąpił wzrost o 17 proc., w Chinach o 8 proc., a w USA o 2 proc. – najbliższa przyszłość nie wydaje się pod tym względem optymistyczna. – Perspektywy zmiany tej sytuacji i powrotu do wartości rekordowych przepływów inwestycji z lat 2015–2016 są nikłe, tym bardziej że sytuacja geopolityczna nie ulega poprawie – mówi prof. Zbigniew Zimny z Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, były ekspert Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD).

Polska coraz droższa

Choć Europa pozostaje atrakcyjnym miejscem inwestycyjnym na dłuższą metę ze względu na duży rynek wewnętrzny, wykwalifikowaną siłę roboczą i stosunkowo stabilne otoczenie regulacyjne, to są czynniki działające na jej niekorzyść. – Nowe regulacje, zmienne ceny energii i niestabilność polityczna stanowią największe zagrożenia dla ożywienia BIZ w Europie – stwierdza Jacek Kędzior, partner zarządzający EY w Polsce, w komentarzu do tegorocznej edycji raportu EY „Atrakcyjność inwestycyjna Europy”.

Dawny blask traci stopniowo Polska. Koszty pracy zbliżają się do poziomu krajów południowej Europy, takich jak Portugalia i Hiszpania, a mimo wzrostu płac produktywność pracowników w Polsce rośnie wolniej (w latach 2019–2023 wzrosła o ok. 12 proc.) niż w krajach Europy Zachodniej jak Francja czy Niemcy (w tym czasie zwiększyła się o 20 proc. przy niższym wzroście płac). Mamy też jedne z najwyższych kosztów energii elektrycznej dla przemysłu w Europie: według Eurostatu w 2023 r. koszt energii dla dużych odbiorców przemysłowych wynosił średnio około 0,15 euro/kWh, gdy średnia dla UE wynosiła około 0,12 euro/kWh.

Spadek napięcia

Jest to szczególnie ważne m.in. z uwagi na fakt, że emisyjność i koszty energii stają się dla inwestorów kluczowym argumentem decydującym o wyborze lokalizacji pod nowe przedsięwzięcia. Z tegorocznego raportu „Polska w ocenie inwestorów zagranicznych” przygotowanego przez Polsko-Niemiecką Izbę Przemysłowo-Handlową wynika, że ceny energii zostały uznane za największe zagrożenie dla rozwoju gospodarczego badanych firm.

Naszym atutem miał być rozwój elektromobilności: w krótkim czasie Polska zdołała przyciągnąć dużą liczbę firm, zwłaszcza z Azji Południowo-Wschodniej, działających w sektorze wytwarzania akumulatorów litowo-jonowych do samochodów elektrycznych oraz komponentów do ich produkcji. Dzięki wartej ponad 3 mld euro budowie fabryki LG Energy Solutions pod Wrocławiem Polska stała się drugim po Chinach globalnym eksporterem akumulatorów. Jednak w tym roku, z powodu spadku popytu na elektryki, zamówienia drastycznie zmalały. W rezultacie po ubiegłorocznym wzroście eksportu baterii o 22 proc., do 10,9 mld euro, ich eksport z Polski w pierwszym półroczu 2024 r. stopniał o ponad połowę.

Do braku zamówień podwrocławskiej fabryce doszedł kolejny problem. To unijne przepisy dotyczące tzw. rozporządzenia bateryjnego. Nie można nawet wykluczyć, że regulacja dotycząca obliczania śladu węglowego baterii produkowanych do e-aut doprowadzi do zamknięcia wielu zakładów bateryjnych w Polsce. To dlatego, że proponowana metodologia ma uwzględniać emisje CO2 w miksie energetycznym danego kraju. – Faworyzuje to producentów z państw, które korzystają głównie z odnawialnych źródeł energii lub energii jądrowej, zamykając drogę do nowych inwestycji w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej z miksem energetycznym opartym przede wszystkim na paliwach kopalnych – tłumaczy Aleksander Rajch, członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Nowej Mobilności.

Zielone z pomocą

Za to nową szansą na przyciąganie zaawansowanych projektów, zwłaszcza po stracie Intela, ma być zatwierdzenie we wrześniu tego roku przez Komisję Europejską w ramach TCTF (Temporary Crisis and Transition Framework) wartego 1,2 mld euro polskiego programu wsparcia inwestycji mających w strategicznych sektorach gospodarki przyspieszać zieloną transformację. Będzie on kierować dotacje do firm produkujących np. baterie, pompy ciepła, turbiny wiatrowe, elektrolizery lub komponenty do produkcji tego rodzaju sprzętu. – To aktualnie jeden z najbardziej wyczekiwanych instrumentów wsparcia. Prowadzimy rozmowy z inwestorami, dla których dofinansowanie z TCTF byłoby kluczowym czynnikiem decydującym o zlokalizowaniu inwestycji w Polsce – informuje Monika Grzelak, dyrektor Departamentu Wsparcia Inwestycji Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu.

Problemem może jednak okazać się zbyt niski budżet na wsparcie dla inwestorów. – Komisja Europejska notyfikowała nam 1,2 mld euro pomocy, a projektów jest znacznie więcej – mówi Maciej Żukowski, dyrektor Departamentu Rozwoju Inwestycji w Ministerstwie Rozwoju i Technologii. Jak twierdzi, część inwestorów wręcz uzależnia rozpoczęcie realizacji projektu od deklaracji rządu i podpisania wstępnej umowy dotyczącej przyznania pomocy. Dlatego pomoc publiczna powinna być zdecydowanie większa. – Co najmniej dwa razy większa niż przygotowany budżet – uważa Żukowski.

Tymczasem przyspieszenie transformacji energetycznej polskiej gospodarki, gdzie prąd produkowany jest przede wszystkim z węgla, staje się zadaniem o charakterze krytycznym. – Już niedługo nie będzie się dało sprzedać towaru czy usługi, które będą przygotowane z użyciem energii emisyjnej, gdyż taki będzie wymóg większości klientów. W dodatku banki odetną finansowanie, tak inwestycyjne, jak i obrotowe, dla firm, których produkcja wciąż będzie emisyjna – twierdzi Piotr Soroczyński, główny ekonomista Krajowej Izby Gospodarczej.

Ocenia się, że na napływ inwestycji do Polski będzie dalej wpływać niepewna sytuacja geopolityczna i bliskość wojny ukraińsko-rosyjskiej. Zagraniczni inwestorzy wciąż oceniają krytycznie przewidywalność polskiej polityki gospodarczej, rosnące koszty pracy oraz system podatkowy i działania administracji skarbowej. Atutem pozostaje komunikacja w ujęciu jakości sieci i usług, transport i logistyka, cyfryzacja administracji czy kwalifikacje pracowników, a przede wszystkim członkostwo w Unii Europejskiej.

Według Marka Wąsińskiego, kierownika zespołu gospodarki światowej w Polskim Instytucie Ekonomicznym, jednym z motywów inwestowania w Polsce jest trafianie do nabywców w całej UE. – Ostatnie lata były rekordowe, więc wysoko została też zawieszona poprzeczka. Napływ inwestycji jest w okolicach poziomów sprzed pandemii, a decyzja Intela o wycofaniu się z Polski jest z kolei niepowiązana z sytuacją w UE czy w Polsce – podkreśla Wąsiński.

Wzrost za trzy lata

W ocenie Piotra Soroczyńskiego w kolejnych trzech latach, po pewnym uspokojeniu nastrojów i powrocie wyższych dywidend, wartość napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski może wzrosnąć do ok. 20 mld euro wobec spodziewanych w tym roku 10–15 mld euro.

Z kolei Zbigniew Zimny zwraca uwagę, że choć wskaźniki konkurencyjności czy atrakcyjności dla zagranicznych inwestorów mogą się pogarszać, jak to miało miejsce w czasie rządów PiS, to względna atrakcyjność może się poprawiać, bo jeszcze bardziej pogarsza się atrakcyjność innych krajów konkurujących o inwestycje. – Jako duży kraj możemy zaoferować większą niż konkurenci wzięci razem liczbę pracowników i absolwentów szkół zawodowych i wyższych, większą liczbę terenów inwestycyjnych oraz powierzchni biurowej. Przy znacznie zwiększonej wielkości BIZ w regionie, kraje konkurencyjne nie byłyby w stanie ich zaabsorbować – mówi Zimny.