Jak Unia reguluje pomoc państwa

Zasadom unijnym dotyczącym pomocy państwa poświęcono ostatnio wiele uwagi w kontekście kontroli podatkowych, którym podlegały koncerny, takie jak Apple czy Google, oraz inne międzynarodowe korporacje

Zasady te istnieją od czasu powstania samej Unii Europejskiej i oddziałują na każdego przedsiębiorcę dokonującego transakcji z jednym z państw członkowskich, czy to w charakterze inwestora, podatnika, licencjobiorcy, partnera w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, dostawcy, kontrahenta czy też konkurenta przedsiębiorstwa państwowego.

Motywacja leżąca u podstaw zasad pomocy państwa

Celem systemu regulacji pomocy państwa jest umożliwienie przedsiębiorcom w całej Europie konkurowania na równych warunkach poprzez ograniczenie wsparcia, którego państwa członkowskie mogą udzielać największym przedsiębiorcom krajowym. Wszelka pomoc finansowa państwa, która daje przewagę jednemu przedsiębiorcy w branży w danym kraju, ogranicza możliwość transakcji innym przedsiębiorcom, w szczególności w innych krajach, ponieważ stawia ich w niekorzystnej sytuacji względem przedsiębiorcy będącego beneficjentem pomocy państwa.

Podstawowe regulacje unijne dotyczące pomocy państwa znajdują się w art. 107 i art. 108 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Chociaż zasady te są skierowane do państw członkowskich UE, a nie do poszczególnych przedsiębiorstw, to uznaje się je za część unijnego prawa konkurencji.

Według traktatu pomoc państwa to wszelka pomoc przyznawana przez państwo powodująca uprzywilejowanie, która zakłóca konkurencję i wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

Może być przyznana „w jakiejkolwiek formie", w tym w formie dotacji, dokapitalizowania, pożyczek z zastosowaniem stóp procentowych poniżej rynkowych, ulg podatkowych, obniżonych składek na ubezpieczenia społeczne, zakupu towarów i usług po zawyżonych cenach, sprzedaży gruntów po zaniżonych cenach itp.

Przepisy dotyczące pomocy państwa nie mają zastosowania do środków ogólnych, czyli takich, z których korzystają wszyscy przedsiębiorcy w danym państwie członkowskim, bez jakiegokolwiek rozróżniania. Wszelkie środki o charakterze selektywnym mogą zostać uznane za zakłócające konkurencję wobec przedsiębiorców, którzy nie odnoszą korzyści o charakterze selektywnym.

Przykład: W sprawie Apple'a nie zakwestionowano bardzo niskiej stawki podatku dochodowego 12,5 proc. obowiązującej w Irlandii; zarzut dotyczył tego, że irlandzka spółka zależna Apple'a odnosiła korzyści, które nie były przyznawane innym spółkom prawa irlandzkiego.

„Chcę odzyskać moje pieniądze"

Zazwyczaj interesy państwa członkowskiego i beneficjenta są zbieżne: zarówno państwo członkowskie, jak i beneficjent wspólnie bronią zawartego przez nich porozumienia przed Komisją. Należy jednak pamiętać o tym, że odzyskane środki wracają do państwa członkowskiego. Można powiedzieć, że dla nowego rządu, niezadowolonego z wyniku transakcji zawartej przez jego poprzednika, perspektywa „pokazania się" przed Komisją w nadziei i przekonaniu, że ta cofnie skutki transakcji, jest kusząca.

Jeżeli chodzi o sprawę Apple'a, to niektórzy są zdania, że Irlandia nie powinna składać odwołania od decyzji Komisji, lecz powinna wykorzystać środki w wysokości 13 mld odzyskane od Apple'a na pokrycie swojego zadłużenia.

Czy pomoc państwa sama w sobie jest niezgodna z prawem?

Nie. Istnieje wiele zawiadomień i wytycznych Komisji określających kryteria, zgodnie z którymi pomoc państwa jest dopuszczalna i zgodna z postanowieniami TFUE. Dotyczą one przykładowo pomocy regionalnej udzielanej na rzecz biedniejszych regionów UE, w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw, na ochronę środowiska, na badania i rozwój, na wspieranie dziedzictwa kulturowego itd.

W przypadku państwa członkowskiego, które zamierza przyznać pomoc państwa:

(i) pomoc państwa musi być objęta uprzednio zatwierdzonymi zasadami dotyczącymi tzw. wyłączeń grupowych, albo

(ii) państwo członkowskie powinno uzyskać uprzednio zgodę Komisji Europejskiej. Niedopełnienie obowiązku notyfikacji nie prowadzi jednak automatycznie do wydania decyzji nakazującej zwrot środków. Wydanie takiej decyzji ma miejsce wyłącznie wtedy, gdy środek pomocy nie spełnia żadnej z przesłanek uzasadniających przyznanie pomocy regionalnej, pomocy na ochronę środowiska itd.

Jakie uprawnienia wykonawcze przysługują KE

Komisja jest prawnie zobowiązana do wydania decyzji nakazującej zwrot bezprawnie przyznanej pomocy, uznanej za niezgodną ze wspólnym rynkiem. Adresatem decyzji nakazującej zwrot pomocy jest państwo członkowskie, które przyznało bezprawną pomoc i które ma obowiązek we własnym zakresie dochodzić zwrotu środków od beneficjenta. Komisja wielokrotnie wytaczała powództwa przeciwko państwom członkowskim w związku z niezastosowaniem się do decyzji nakazujących zwrot pomocy. Komisja nie ma jednak kompetencji do pociągania do odpowiedzialności beneficjenta. W takiej sytuacji, to państwo członkowskie dopuszcza się naruszenia zobowiązań wynikających z TFUE.

Przykładowo, ostatnio wydana decyzja w sprawie Apple'a jest – technicznie rzecz biorąc – decyzją stwierdzającą naruszenie przez Irlandię jej zobowiązań wynikających z traktatu, a w konsekwencji zobowiązującą Irlandię do odzyskania od Apple'a bezprawnie, jak twierdzi Komisja, przyznanej pomocy. Apple ma obowiązek zwrócić środki rządowi Irlandii, a nie Komisji. Technicznie rzecz biorąc, Apple jest jedynie stroną trzecią procedury (chociaż beneficjentom przysługuje prawo do wniesienia środka zaskarżenia od decyzji nakazującej zwrot pomocy do sądów UE, z którego to środka Apple z pewnością skorzysta).

Od 1999 r. Komisja wydała 254 decyzje nakazujące zwrot uzyskanej pomocy. 95 z tych spraw wciąż pozostaje nierozstrzygniętych, ponieważ postępowanie przed sądem jest w toku albo państwa członkowskie nie uzyskały zwrotu uzyskanej pomocy w pełnej wysokości.