Podatki dla zaawansowanych

W drugiej części artykułu powracamy do tematu zasad obliczania dochodu z inwestycji na GPW w Warszawie. Ponadto zajmiemy się też inwestowaniem w ramach działalności gospodarczej oraz za granicą.

Przepisy regulujące zasady dotyczące publicznego obrotu papierami wartościowymi umożliwiają inwestorom dokonywanie transakcji pożyczonymi papierami wartościowymi (tzw. krótka sprzedaż papierów wartościowych). W tej sytuacji w chwili sprzedaży papierów wartościowych u inwestora pojawia się przychód ze sprzedaży, natomiast ostateczny efekt ekonomiczny krótkiej sprzedaży (zysk lub strata) jest znany dopiero w momencie rozliczenia umowy, tj. po zwrocie pożyczonych papierów wartościowych. Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, dochód dla celów podatkowych ustala się na dzień, w którym nastąpił lub miał nastąpić zwrot papierów wartościowych. Dochód obliczany jest jako różnica pomiędzy sumą przychodów z odpłatnego zbycia pożyczonych papierów wartościowych a wydatkami poniesionymi na nabycie zwróconych papierów wartościowych.

Przykład 1

Inwestor dokonał krótkiej sprzedaży 10 akcji spółki A po cenie 50 zł. Celem oddania pożyczonych papierów wartościowych inwestor po kilku dniach odkupił akcje po 40 zł.

Zysk zrealizowany na tej transakcji wyniesie 10 × 50 zł - 10 × 40 zł = 100 zł. Zysk inwestora będzie stanowił również dochód podatkowy. Warto zwrócić uwagę, że jeżeli transakcja sprzedaży krótkiej i późniejszego odkupienia papierów wartościowych będzie miała miejsce na przełomie lat podatkowych, obowiązek zapłaty podatku powstanie dopiero w drugim roku podatkowym, pomimo że inwestor przychód ze sprzedaży otrzymał w roku poprzednim. Wynika to z faktu, iż - jak wspomniano powyżej - dochód dla celów podatkowych ustala się na dzień zamknięcia transakcji.

Koszty uzyskania przychodów

Podsumowując kwestie rozliczeń podatnika inwestującego na giełdzie warszawskiej, należałoby jeszcze wspomnieć o kosztach uzyskania przychodów przy ustalaniu dochodów z giełdy.

Zasadniczo koszty uzyskania przychodów można podzielić na koszty bezpośrednio związane z daną transakcją oraz koszty pośrednie związane z inwestowaniem na giełdzie. Do pierwszych niewątpliwie należy zaliczyć koszt zakupu papieru wartościowego, jak również prowizję maklerską. Drugie obejmują między innymi koszty odsetek z tytułu kredytu zaciągniętego na zakup akcji, prowizje za prowadzenie rachunku w biurze maklerskim czy inne koszty, jak np. koszty analiz finansowych, zakup serwisów informacyjnych.

Rozpoznanie pierwszej kategorii jako podatkowych kosztów uzyskania przychodów nie budzi wątpliwości. Jeśli zaś idzie o koszty pośrednie, to same przepisy podatkowe są w tym względzie niejednoznaczne. Z informacji publikowanych przez Ministerstwo Finansów wynika, że zarówno opłaty związane z prowadzeniem rachunku w biurze maklerskim, jak i odsetki od kredytu mogą również obniżać dochód podlegający opodatkowaniu. Jednak, jak zaznacza ministerstwo, z umowy kredytowej musi wynikać, że kredyt przeznaczony jest na nabycie papierów wartościowych, a ponadto podatnik powinien posiadać potwierdzenie wydatkowania środków zgodnie z umową. Uznanie innych kosztów za koszt uzyskania przychodów również nie jest wykluczone, jeśli podatnik potrafi udowodnić, że są one związane z przychodem z inwestycji giełdowych. Jednak z uwagi na wyżej wspomnianą niejednoznaczność przepisów, bezpieczne wydaje się uzyskanie stanowiska właściwego dla podatnika urzędu skarbowego w tym zakresie.

Zasada FIFO

Kończąc kwestie kosztów, warto jeszcze powrócić do zasady FIFO, o której była mowa w pierwszej części artykułu. Jak pamiętamy przy ustalaniu dochodu ze sprzedaży papierów wartościowych nabytych po różnych cenach, przyjmuje się, że następuje sprzedaż akcji nabytych najwcześniej. W tym miejscu mogą pojawić się pytania, jak ma postąpić podatnik, który akcje tego samego podmiotu ma na różnych rachunkach papierów wartościowych. Czy dokonując sprzedaży akcji z jednego rachunku, powinien uwzględniać przy obliczaniu dochodu cenę zakupu papierów wartościowych zdeponowanych na drugim rachunku, jeśli te papiery były nabyte wcześniej.

Praktyka poszłarachunku papierów wartościowych. Ministerstwo potwierdziło stosowanie zasady FIFO w ten sposób. Od 2005 r. również przepisy podatkowe będą zawierały odpowiednie regulacje w tej sprawie.

Rozliczanie strat

Przepisy podatkowe umożliwiają podatnikom rozliczanie strat z inwestycji w papiery wartościowe. Pojedyncze straty i zyski poniesione w jednym roku podatkowym zostaną zsumowane w zeznaniu rocznym PIT-38. W sytuacji kiedy suma zysków i strat z danego roku podatkowego będzie mniejsza od zera, pojawi się strata roczna. Można ją rozliczyć z dochodami z tego samego źródła przychodu w ciągu pięciu następujących po sobie lat podatkowych. W jednym roku podatkowym podatnik nie może rozliczyć więcej niż 50% straty. Wynika stąd, iż minimalnym okresem rozliczenia straty są dwa lata, a maksymalnym pięć.

Należy pamiętać, że stratę można rozliczyć jedynie z dochodami pochodzącymi z tego samego źródła przychodu. Podatnik osiągający np. dochód z pracy, który poniósł stratę z inwestycji kapitałowych, nie ma możliwości ich kompensaty z tym dochodem. W praktyce pojawiają się również pytania, czy stratę z papierów wartościowych można kompensować np. z dochodami z odsetek należącymi z definicji do tego samego źródła przychodów. Literalne brzmienie przepisów nie zabrania dokonywania takiej kompensaty. Niemniej jednak z uwagi na zupełnie odmienny charakter rozliczeń dochodów odsetkowych i dochodów z papierów wartościowych dokonanie takiej kompensaty w praktyce wydaje się bardzo utrudnione.

Inwestowanie na giełdzie

a działalność gospodarcza

Inwestorzy często pytają, czy możliwe jest inwestowanie w papiery wartościowe w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Koncentrując się jedynie na przepisach podatkowych, należy stwierdzić, że ustawodawca dopuszcza taką ewentualność. Np. w przepisach dotyczących 19-proc. stawki podatkowej należnej od dochodów kapitałowych istnieje wykluczenie, iż nie ma ona zastosowania, jeżeli dochody z papierów wartościowych uzyskiwane są w ramach działalności gospodarczej. Oznacza to, że podatnik, który zdecyduje się na tego typu rozwiązanie, będzie rozliczał się według nieco odmiennych zasad niż te prezentowane do tej pory.

Zasadniczo system deklarowania dochodów z giełdy dla celów podatkowych będzie taki, jak przy innych dochodach z działalności gospodarczej. Tak więc podatnik zobowiązany będzie do prowadzenia ewidencji dla celów podatkowych (księgi przychodów i rozchodów lub ksiąg handlowych w zależności od wielkości obrotu). Ponadto, pojawi się obowiązek comiesięcznego wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Natomiast po zakończeniu roku podatkowego podatnik powinien złożyć odpowiednią roczną deklarację podatkową. Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się również z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

Inwestowanie w papiery wartościowe w ramach działalności gospodarczej daje podatnikowi większe możliwości w zakresie planowania podatkowego. Po pierwsze, podatnik może rozliczać się na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej, lub wybrać opodatkowanie liniowe według 19-proc. stawki. Opodatkowanie na zasadach ogólnych daje przywileje w postaci możliwości wspólnego rozliczenia się z małżonkiem czy korzystania z ulg podatkowych. Przy działalności gospodarczej łatwiej będzie również rozliczyć dla celów podatkowych niektóre wydatki związane z inwestycjami, np. koszty analiz finansowych.

Dochody uzyskane za granicą

Z roku na rok coraz więcej inwestorów decyduje się na poszerzenie swojego portfela o akcje spółek zagranicznych. Uzyskiwanie dochodów na zagranicznych giełdach papierów wartościowych wiąże się z obowiązkiem zadeklarowania tych dochodów dla celów podatkowych w Polsce. Zgodnie z ustawą podatkową, osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w Polsce podlegają tzw. nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, iż takie osoby zobowiązane są do rozliczenia w Polsce wszystkich dochodów uzyskanych w danym roku poObowiązujące do końca roku 2004 przepisy stanowią, iż dochody uzyskiwane na giełdach zagranicznych podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych, tj. według progresywnej skali podatkowej. Podatnicy inwestujący za granicą zobowiązani są do samodzielnego rozliczenia się z tytułu tych dochodów. Rozliczenie następuje w zeznaniu rocznym PIT-36 wraz z dochodami z innych źródeł opodatkowanymi progresywnie. Zeznanie powinno zostać złożone do 30 kwietnia następnego roku podatkowego. W tym terminie podatnik powinien również zapłacić należny podatek dochodowy. Od 2005 roku dla dochodów uzyskiwanych za granicą zastosowanie będzie miała 19-proc. liniowa stawka podatkowa.

Dochód do opodatkowania z tytułu inwestowania na giełdzie zagranicznej jest obliczany w sposób analogiczny do stosowanego przy wyliczaniu dochodów uzyskanych w Polsce. Z uwagi jednak, że inwestycje dokonywane są w walucie obcej, to podatnik jest zobowiązany do właściwego przeliczenia zarówno przychodów, jak i kosztów uzyskania na złotówki. Przychód przelicza się na złote według kursu kupna walut z dnia otrzymania lub postawienia do dyspozycji przychodu ogłaszanych przez bank, z którego korzystał podatnik. Jeżeli podatnik nie korzystał z usług banku, przychody przelicza się według średniego kursu NBP. Koszt przeliczany jest według kursu średniego NBP.

Przykład 2.

Inwestor kupił 100 akcji spółki A notowanej na giełdzie w Nowym Jorku po cenie 10 USD. Po kilku dniach inwestor sprzedał akcje po kursie 12 USD. Średni kurs USD w NBP w chwili zakupu akcji wynosił 3,13, a w chwili sprzedaży kurs wzrósł do 3,16.

Obliczenie dochodu do opodatkowania będzie wyglądało następująco:

Przychód: 100 × 12 USD = 1200 USD, przychód w złotych 1200 USD × 3,13 = = 3756 zł.

Koszty: 100 × 10 USD = 1000 USD, koszty w złotych 1000 USD × 3,16 = 3160 zł

Dochód do opodatkowania 3756 zł - - 3160 zł = 596 zł.

W naszym przykładzie dochód powstał po pierwsze z uwagi na wzrost kursu akcji, a ponadto wzrost kursu dolara w stosunku do złotego. Jeśli kurs wynosiłby 3,10, to różnica kursowa zmniejszałaby nasz dochód do opodatkowania.

Miejsce uzyskania dochodów

Z uwagi na odmienny sposób opodatkowania dochodów kapitałowych osiąganych w Polsce i poza Polską kluczowe staje się określenie miejsca uzyskania tych dochodów. Zgodnie z interpretacjami Ministerstwa Finansów, jeśli akcje spółki zagranicznej notowane są na polskiej giełdzie, to mamy do czynienia z polskim źródłem przychodu, czyli dochody uzyskane z inwestycji w te akcje będą podlegały 19-proc. podatkowi. Jeśli akcje będą notowane na giełdzie zagranicznej, dochód z nich zostanie uznany za zagraniczne źródło dochodu i opodatkowany według stawek progresywnych. Bez znaczenia tutaj wydaje się fakt, czy transakcja będzie zawierana za pośrednictwem polskiego czy zagranicznego biura maklerskiego. Jak wspomniano powyżej, w przyszłym roku będzie obowiązywać jednolita 19-proc. stawka dla dochodów kapitałowych bez względu na miejsce ich uzyskania.

Inwestowanie na zagranicznych giełdach papierów wartościowych może w niektórych przypadkach powodować powstanie obowiązku podatkowego za granicą. Jeśli z danym krajem Polska ma zawartą umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania, przepisy umowy wskażą, czy w danej sytuacji państwo źródła ma prawo opodatkować dany dochód. Jak wspomniano powyżej, polscy rezydenci podatkowi obowiązani są do zadeklarowania polskiemu fiskusowi również dochodów uzyskanych za granicą. W sytuacji gdyby doszło do opodatkowania tych dochodów w państwie źródła, odpowiednia umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania będzie zawierała metodę jego uniknięcia. Jeśli Polska nie podpisała umowy z krajem, w którym dokonujemy inwestycji, polskie przepisy celem uniknięcia opodatkowania przewidują zastosowanie tzw. metody kredytu podatkowego. Polega ona na tym, że od polskiego podatku obliczonego od tego dochodu można odliczyć podatek zapłacony za granicą. Odliczenie nie może jednak przekro