Jeszcze do początku 2020 r. szara strefa w Polsce sukcesywnie kurczyła się, m.in. w efekcie działań uszczelniających i kontrolnych służb publicznych. Wraz z pandemią nieformalna, prowadzona poza legalnym obrotem działalność gospodarcza zaczęła jednak zwiększać swoje rozmiary – wynika z najnowszego raportu Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych na ten temat. I w 2022 r. może sięgnąć już co najmniej 18,9 proc. PKB (wobec 17,2 proc. PKB w 2019 r.), a przy przedłużającej się wojnie przeciw Ukrainie – nawet 19,4 proc. PKB.
– Wojna spowoduje dalszy wzrost kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, co jeszcze bardziej zachęci przedsiębiorstwa do szukania oszczędności w szarej strefie – wyjaśnia Jacek Fundowicz, wiceprezes IPAG. Jak dodaje, efekt ten może być najbardziej widoczny w budownictwie, gdzie trzeba się liczyć ze znaczącym wzrostem kosztów ze względu na odpływ pracowników z Ukrainy oraz wzrostu cen materiałów budowlanych (m.in. na skutek embarga na import różnych surowców).
– Wzrostu szarej strefy należy spodziewać się też w sektorach, które mogą skorzystać na powstałej dodatkowej podaży pracy. Uchodźcy, poszukując środków do życia, mogą znaleźć pracę w tak charakterystycznych dla szarej strefy branżach, jak hotelarstwo, gastronomia, handel, rolnictwo czy usługi dla gospodarstw domowych – zaznaczył Bohdan Wyżnikiewicz, prezes IPAG.
Dalej, do ukrywania dochodów mogą też firmy skłaniać takie czynniki jak przewidywane pogorszenie koniunktury gospodarczej, bardzo wysoka inflacja i rosnące koszty prowadzenia działalności. A także niejasne i niestabilne przepisy, co wynika z niespójnej reformy podatkowej wdrażanej przez rząd na przestrzeni ostatnich miesięcy.
Jak podkreślał Stanisław Kluza, prezes Quant Tank, skłonność do omijania prawa rośnie, jeśli system jest skomplikowany i dotkliwy pod względem obciążeń fiskalnych. Ostatnie zaś zmiany w ramach Polskiego Ładu (i jego naprawiania) dla osób prowadzących działalność gospodarczą są i zagmatwane i niosą wzrost danin. Także zdaniem Kluzy można spodziewać się rozrostu szarej strefy. – Tym bardziej że rząd wprost promuje np. ryczałt podatkowy, gdzie nie trzeba prowadzić ścisłej ewidencji obrotów – dodaje. Działalność w szarej strefie zaburza konkurencję rynkową, a także powoduje uszczuplanie dochodów podatkowych państwa (choć tu straty trudno oszacować). Cały obrót realizowany w gospodarce cienia IPAG szacuje na ok. 590 mld zł w 2022 r.
