Komu i po co potrzebny jest audytor finansowy w spółce?

[srodtytul]1. Cele główne usługi audytorskiej[/srodtytul]

Obowiązek poddania badaniu sprawozdania finansowego wynika z regulacji ustawy o rachunkowości. Przepisy określają kryteria jednostek, które zobligowane są uzyskać opinię biegłego rewidenta o sporządzonym na dzień bilansowy sprawozdaniu finansowym. Wyboru audytora dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe, o ile np. postanowienia statutu nie stanowią inaczej, z zastrzeżeniem, że nie można cedować wyboru audytora na zarząd spółki.

Określonym w ustawie celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z zastosowanymi zasadami rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki.

Ustawodawca, wprowadzając obowiązek badania sprawozdań finansowych, wyraził dbałość o interesariuszy sprawozdań finansowych poprzez umożliwienie dostępu do zbadanych przez biegłego rewidenta publikowanych sprawozdań finansowych potencjalnym inwestorom – w celu możliwości oszacowania zwrotu z kapitału i ryzyka inwestycji, kredytodawcom – w celu możliwości oceny ryzyka kredytowego, pracownikom – w celu oceny perspektyw rozwoju i utrzymania zatrudnienia.

[srodtytul]2. Efekty audytów finansowych dla jednostki badanej[/srodtytul]

Badania efektywności audytu* dla jednostek wykazały, że finansowa kadra zarządzająca uznaje, że największą zaletą badania sprawozdań finansowych jest weryfikacja prawidłowości ksiąg rachunkowych i rozliczeń podatkowych (prawdopodobnie rozumiane jako asekuracja ich ryzyka) oraz spełnienie wymogów prawnych (tak uznało ponad 70 proc. respondentów). Za ważną uznano również rolę biegłych rewidentów w wykrywaniu nadużyć (ponad 50 proc. respondentów). Natomiast w zakresie zagadnień takich jak: pozyskanie dodatkowych informacji zarządczych, spełnienie potrzeb informacyjnych inwestorów, usprawnienia kontroli wewnętrznej, identyfikacja rodzajów ryzyka i wspomaganie systemów zarządzania, rolę audytora doceniło już tylko 22 – 33 proc. respondentów; w tym w zakresie wspomagania głównych procesów biznesowych – 33 proc., jakości procesu zarządzania i nadzoru – 32 proc., jakości współpracy z kooperantami – 22 proc.

Polemizować można, czy pozytywna ocena przez ok. 30 proc. respondentów wpływu badania sprawozdania na jakość systemów zarządzania procesami biznesowymi i efektywność jednostki to dużo czy mało. Stawiam jednakże tezę, że tę wartość oceny można istotnie zwiększyć, z tym że celem tych działań powinno być realne przełożenie rewizji sprawozdań finansowych na wartość dodaną dla jednostki poprzez wzrost jej efektywności i wartości dla akcjonariuszy przy niezwiększonej skali ryzyka inwestycyjnego.

[srodtytul]3. Możliwości wykorzystania technik rewizji w procesach monitorowania ryzyka[/srodtytul]

Choć zadaniem biegłego rewidenta w procesie badania sprawozdania finansowego jest wyłącznie jego ocena, to w toku realizowanych zgodnie z międzynarodowymi standardami czynności rewizji (MSRF 315) dokonuje on również procedur poznania jednostki w każdym obszarze i identyfikacji ryzyka.

Procedury te rozpoczynają się od poznania branży i jej regulacji na tle ogólnego stanu gospodarki, tj. rynku, konkurencji, technologii, specyfiki regulacji podatkowych i prawnych. Następnym zagadnieniem jest poznanie specyfiki prowadzonej działalności gospodarczej, tj. wykorzystywanych zasobów, zatrudnienia, nakładów na rozwój, inwestycji, w powiązaniu ze źródłami i strukturą finansowania itp.

W tym kontekście audytor identyfikuje cele i strategie jednostki oraz ryzyko ją obciążające. Wydawałoby się więc, że audytor powinien być naturalnym partnerem organów spółki w zakresie identyfikacji rodzajów ryzyka i zarządzania nimi. Nie zawsze jednak tak się dzieje, a przyczyną prawdopodobnie jest nieświadomość organów spółek w zakresie technik rewizji realizowanych przez audytora, brak wiary w jego kompetencje menedżerskie – inne niż w wąskim aspekcie rachunkowym. Z drugiej strony nie jest zadaniem audytora sporządzenie raportu o ryzykach jednostki.

Jestem przekonana, że większy zakres partnerstwa pomiędzy nadzorem właścicielskim a audytorem oraz właściwa komunikacja pozytywnie wpływałyby zarówno na jakość audytu, jak i na jakość nadzoru i efektywność spółki.

Audytor jest przecież naturalnym sprzymierzeńcem nadzoru, ponieważ efekty jego pracy są podstawą oceny sprawozdań finansowych oraz wspomagają monitorowanie rodzajów ryzyka obciążających jednostkę, kontroli i audytu wewnętrznego (a są to podstawowe, ustawowe i statutowe obowiązki rad nadzorczych i komitetów audytu).

[srodtytul]4. Identyfikacja i monitorowanie ryzyka[/srodtytul]

Ocena zarówno rodzajów ryzyka systematycznych (zewnętrznych, rynkowych, niedywersyfikowalnych), jak i niesystematycznych (specyficznych dla danej jednostki, dywersyfikowalnych) leży w interesie rady nadzorczej i audytora. Wymiana wiedzy i kompetencji stanowiłaby wartość dodaną procesów rewizji sprawozdań finansowych.

Zauważyć jednakże należy, że dla oceny sprawozdania finansowego najbardziej istotne znaczenie mają rodzaje ryzyka o charakterze finansowym, takie jak: walutowe, stopy procentowe, rynkowe, kredytowe, płynności, przepływu środków pieniężnych, ponieważ wpływają bezpośrednio na wycenę aktywów i ustalenie wyniku finansowego, tak więc w tym zakresie analizowane są one przez audytora szczegółowo.

Ryzyko operacyjne związane z zarządzaniem jest analizowane zwłaszcza w kontekście identyfikacji potencjalnych rezerw i zobowiązań warunkowych, jak też oceny zdolności jednostki do kontynuowania działalności.

Istotnym elementem jest również reakcja na zidentyfikowane rodzaje ryzyka, ich unikanie lub redukcja, transfer ryzyka lub jego zabezpieczenie.

[srodtytul]5. Mapa ryzyka jako narzędzie zarządzania[/srodtytul]

Mapa ryzyka – prezentuje w formie graficznej relacje pomiędzy prawdopodobieństwem wystąpienia niepożądanego zdarzenia a jego wpływem na realizację celów spółki. Wszystkie procesy obarczone największym ryzykiem mogące powodować największe szkody stanowią obszary decyzji w sprawie unikania, redukcji lub finansowej kontroli ryzyka oraz stałego monitorowania.

Sporządzanie mapy ryzyka w poszczególnych obszarach polega na identyfikacji ryzyka, określeniu skali prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz wpływu na cele spółki. Mapa ryzyka podlega ciągłej aktualizacji z uwzględnieniem szacowania wpływu zabezpieczeń zastosowanych przez spółkę.

[srodtytul]6. Komu i po co potrzebny jest audyt?[/srodtytul]

Audyt traktowany jest często jako konieczny, jest niedoceniany. A przecież dobra jakość audytu i sprawozdawczości może być efektywnym narzędziem public relations i relacji inwestorskich.

Informacje wynikające z procedur rewizji oraz kompetencje audytora nie są wykorzystywane w maksymalnym stopniu, a mogą, bo co prawda celem głównym audytu jest wyrażenie opinii o sprawozdaniu finansowym, ale techniki rewizji powodują, że dobry i wiarygodny audytor realizując czynności rewizji, posiada wiedzę o wielu aspektach działalności firmy wchodzących w obligatoryjny zakres obowiązków organów nadzorczych, a dotyczących nadzoru nad spółką we wszystkich aspektach jej działania.

Dodatkowym efektem audytu (poza stwierdzeniem rzetelności sprawozdania) dla zarządu, rady nadzorczej może być: poprawa jakości raportowania finansowego, wykrycie niedociągnięć kontroli wewnętrznej, identyfikacja ryzyka i budowa strategii zarządzania nim, wzmocnienie wiarygodności i prestiżu spółki.

Występuje więc możliwość wykorzystania w większym stopniu kompetencji audytora poprzez ujęcie wniosków audytora nie tylko jako narzędzia oceny sprawozdania finansowego oraz jakości zarządzania, ale również w zakresie monitorowania zarządzania ryzykiem, monitorowania systemu kontroli wewnętrznej, oceny strategii spółki i jej pozycji rynkowej, sprawowania nadzoru nad całokształtem działalności.

Rzetelny audyt stanowi asekurację ryzyka odpowiedzialności zarządu i rady nadzorczej za sprawozdawczość i pozostałe aspektu nadzoru. Wymiana wiedzy pomiędzy audytorem, organami nadzorczymi i zarządem stanowi wartość dodaną audytu.

[srodtytul]7. Jak intensyfikować wartość dodaną obligatoryjnych audytów finansowych?[/srodtytul]

W świetle powyższych rozważań jest oczywiste, że w praktyce ten „nielubiany” i „wymuszony przez prawo” audyt finansowy przynosi korzyści zarówno organom zarządczym, nadzorczym, jak i pracownikom i inwestorom. A może przynosić jeszcze więcej. Zestawienie technik i działań, które wdrożone spowodują podniesienie stopy zwrotu dla inwestorów, wzrost efektywności spółki, usprawnienie procedur zarządzania i podniesienie kompetencji pracowniczych, znajduje się w tabeli poniżej. A podstawowe techniki są takie proste: właściwa komunikacja oraz niwelowanie obszarów nieświadomości o potencjalnych korzyściach.

[i] * Badanie realizowane przez Deloitte, marzec 2009.[/i]