Coraz więcej kobiet we władzach spółek z warszawskiej giełdy

Raport › Na koniec 2019 r. wskaźnik udziału kobiet w zarządach osiągnął poziom 12,7 proc., najwyższy w ostatnich siedmiu latach. Do osiągnięcia równowagi płci wciąż jest jednak daleko.

Zagadnienia zbilansowania udziału kobiet i mężczyzn w zarządach spółek są tylko częścią szerszego problemu obecności kobiet w życiu gospodarczym globalnie. Choć międzynarodowe badania na poziomie gospodarek krajów z lat 1991–2017 jednoznacznie wskazują na pozytywną relację między zwiększeniem poziomu zatrudnienia kobiet a wzrostem PKB, World Economic Forum w ostatnim raporcie Global Gender Gap oblicza, że w obecnym tempie do zniwelowania luki ekonomicznej potrzeba aż 257 lat. Wynika to z całej listy barier społecznych, edukacyjnych i ekonomicznych, gdzie dla przykładu jedynie w 60 proc. krajów kobiety mają podobny jak mężczyźni dostęp do usług finansowych, a w 42 proc. możliwość posiadania prawa własności ziemi. Nierównowaga w oczywisty sposób przekłada się na obecność kobiet w biznesie, w szczególności na jego szczytach, nawet jeśli firmy zatrudniają dużą liczbę kobiet. Z tego powodu kobiety otrzymują 10 proc. globalnego dochodu, jednocześnie przepracowując 66 proc. globalnej sumy godzin pracy.

W Unii Europejskiej (UE) utrzymuje się silna nierównowaga w reprezentacji kobiet i mężczyzn w spółkach publicznych. Procentowo z roku na rok wartości ulegają niewielkim zmianom, nie zawsze też w pozytywnym kierunku. Choć polityka równościowa nieustannie przewija się w debacie publicznej, wśród krajów członkowskich tempo i efekt jej wprowadzania w zarządach jest bardzo różny. Zgodnie z przewidywaniami tego typu polityka jest efektywna szczególnie w krajach skandynawskich i pozytywne (choć niewielkie) zmiany można zauważyć w większości państw UE. Są jednak kraje osiągające negatywny efekt (spadek udziału kobiet), takie jak Rumunia, Węgry czy Czechy. Parlament Europejski wielokrotnie wzywał zarówno spółki, jak i Komisję Europejską do stworzenia rozwiązania kwotowego w celu osiągnięcia progu 40-proc. udziału kobiet w zarządach do 2020 r. Już wiadomo, że tego celu nie udało się osiągnąć nawet w przybliżeniu i to mimo że za rekomendacjami i zmianą prawodawstwa UE w tym obszarze opowiadało się ponad 75 proc. Europejczyków. Co do zasady te rozwiązania były silnie popierane tylko pod warunkiem, że przepisy uwzględnią posiadanie odpowiednich kwalifikacji i nie będą automatycznie preferować jednej z płci.

Dalszy wzrost udziału kobiet w zarządach

Na koniec 2019 r. wskaźnik udziału kobiet w zarządach wszystkich spółek giełdowych z GPW osiągnął najwyższy poziom w ostatnich siedmiu latach i wyniósł 12,7 proc. Najwyższą wartość tego wskaźnika w ostatnich dziesięciu latach zanotowano w 2012 r. (wówczas było to 13 proc.), a najniższy udział kobiet w zarządach wszystkich spółek giełdowych wystąpił w 2010 r. (11,11 proc.). Od 2016 r. obserwujemy sukcesywny wzrost liczby kobiet w zarządach giełdowych firm.

GG Parkiet

Z punktu widzenia rynków obserwowane w ostatnim roku zmiany były wynikiem dwóch rozbieżnych zjawisk. Na przestrzeni roku w przypadku rynku regulowanego warszawskiej giełdy nastąpił wzrost udziału kobiet o 1 pkt proc. – do 12,5 proc. Natomiast w przypadku rynku alternatywnego udział kobiet w zarządach spadł do 13 proc. To najniższy poziom różnorodności zarządów spółek z NewConnect w ostatnich dziesięciu latach. Co może być przyczyną zmian? Mogą być wynikiem samego spadku liczby kobiet w zarządach notowanych spółek, ale również mogą wynikać ze zmiany struktury spółek, które znajdowały się w obrocie na koniec roku. W ciągu ostatnich 12 miesięcy z NewConnect odeszło 27 emitentów, jednocześnie w obrocie pojawiły się akcje 15 nowych spółek. Jeżeli wśród spółek, które wycofały się z obrotu, było więcej kobiet we władzach, a wśród nowych spółek jest ich mniej, to przy jednoczesnym spadku liczby notowanych spółek mogło dojść do spadku udziału kobiet we władzach emitentów na NewConnect.

GG Parkiet

Z punktu widzenia zajmowanych przez kobiety stanowisk w zarządach spółek giełdowych wskaźnik kobiet na stanowisku wiceprezesa osiągnął rekordowy poziom w historii dotychczasowych pomiarów – 14,7 proc. Poprzedni najwyższy udział kobiet na tym stanowisku został zanotowany w 2018 r., a od 2016 r. obserwujemy jego konsekwentny wzrost z poziomu 11,6 proc. W ostatnim roku nastąpił również wzrost liczby kobiet zajmujących stanowisko prezesa. Tu udział kobiet wyniósł 7,2 proc., zbliżając się do najwyższego poziomu w ostatnich sześciu latach. W ostatnich trzech latach ustabilizował się udział kobiet na stanowisku członka zarządu – wynosi 17,9 proc.

Spadek w radach nadzorczych

GG Parkiet

W 2019 r. udział kobiet w radach nadzorczych wszystkich spółek giełdowych spadł w stosunku do poprzednich 12 miesięcy. Na koniec ostatniego roku wskaźnik różnorodności ogółem wynosił 18,1 proc., natomiast rok wcześniej było to 18,6 proc. Jednocześnie oznacza to spadek udziału kobiet z rekordowego poziomu w 2016 r. Tak jak w zarządach również w przypadku rad nadzorczych nastąpił wzrost tego wskaźnika na rynku regulowanym i spadek na rynku alternatywnym. Na NewConnect udział kobiet w radach nadzorczych kształtował się na poziomie 20,3 proc., tj. o blisko 3 pkt proc. niżej niż rok wcześniej. Zmianę tę można zapewne uzasadnić tymi samymi czynnikami jak w przypadku zmian w zarządach spółek z tego rynku. Mimo to nadal udział kobiet w radach nadzorczych spółek NewConnect jest najwyższy wśród analizowanych wskaźników różnorodności.

Rekordowy poziom osiągnął udział kobiet w radach nadzorczych na rynku regulowanym. Obecnie ten wskaźnik wynosi blisko 16 proc. Szczególnie warto podkreślić tę zmianę, bo udział kobiet w tej grupie spółek w okresie ostatnich trzech lat praktycznie nie drgnął. To może być również dobry sygnał do zmian w obsadzie stanowisk w zarządach spółek. Z historycznych analiz wynika, że struktura rady nadzorczej spółki w krótkim czasie znajduje odzwierciedlenie w strukturze jej zarządu (patrz tabela).

GG Parkiet

Z punktu widzenia obsady poszczególnych stanowisk w radach nadzorczych nastąpił wzrost liczby kobiet piastujących najwyższe stanowiska. Wskaźnik różnorodności w tym przypadku w 2019 r. wyniósł 12,1 proc. W ostatnich trzech latach udział kobiet na stanowisku przewodniczącego rady pozostawał praktycznie stały i wynosił 11,8 proc. Obserwowany w tym roku wzrost nastąpił wraz ze spadkiem udziału kobiet na stanowiskach zastępcy przewodniczącego i członka rady nadzorczej. Udział kobiet w grupie wiceprzewodniczących rad nadzorczych wynosił w ubiegłym roku 14,7 proc. – rok wcześniej było to 15,2 proc. Natomiast liczba kobiet na stanowisku członka rady nadzorczej wynosiła 19,1 proc. W tej kategorii rekordowy poziom wskaźnika został zanotowany w 2016 r. – wyniósł wówczas 20,1 proc. Od tamtej pory obserwujemy jednak jego spadek, a najniższy poziom został ustanowiony w ubiegłym roku.

Dużo zmian w dużych indeksach

Ubiegły rok to kolejny okres zmian różnorodności zarządów w przypadku najważniejszych indeksów giełdowych. Z naszych analiz wynika, że w przypadku indeksu mWIG40 nastąpił wzrost udziału kobiet we władzach spółek, a w indeksach WIG20 i sWIG80 ich udział spadł.

Udział kobiet w indeksie WIG20 zmniejszył się z 15 proc. w 2018 r. do 14,5 proc. w ubiegłym roku. Obecnie najwięcej kobiet w tym indeksie jest reprezentowanych w spółkach branży finansowej i telekomunikacyjnej. Mimo spadku udziału kobiet w zarządach spółek z WIG20 to nadal jest to odsetek najwyższy spośród trzech kluczowych indeksów giełdowych.

W przypadku indeksu mWIG40 wskaźnik udziału kobiet we władzach spółek osiągnął w 2019 r. rekordowy poziom w okresie ostatnich sześciu lat – wyniósł 12,9 proc. Poprzednio najwyższy wynik wskaźnik osiągnął w 2014 r. – było to wówczas 12,1 proc. Podobnie jak w przypadku WIG20 najwięcej kobiet było zatrudnionych w spółkach branży finansowej, na kolejnej pozycji znajdują się spółki nowych technologii.

Po sukcesywnym wzroście udziału kobiet w przypadku indeksu sWIG80, obserwowanym w ostatnich sześciu latach, w ubiegłym roku ich udział w indeksie giełdowych maluchów spadł do 9,2 proc. Najwięcej kobiet w przypadku tego indeksu zasiadało w zarządach spółek nowych technologii oraz branży budowlanej.

Statystyki dotyczące udziału kobiet w zarządach firm to nie tylko ciekawostka możliwa do zaprezentowania w raporcie pozafinansowym. Specjaliści uważają, że te dane są jedną z mierzalnych informacji na temat zarządów, obok np. wskaźnika wypadkowości czy przypadków naruszenia bezpieczeństwa danych, która pośrednio mówi o tym, na ile zarządy są efektywne poprzez konsekwentne realizowanie nowoczesnych praktyk rekrutacyjnych i decyzyjnych. Czym innym jest ograniczanie ryzyka, a czym innym dbanie o zysk.

O tym, jak ważne są te dane, świadczy ostatni raport ILO „The business case for change; Women in Business and Management". W zestawieniu prawie trzy czwarte respondentów firm wskazało wzrost zysków w przedziale 5–20 proc. jako efekt dywersyfikacji struktury zarządu. Badaniem objętych było ponad 13 tys. firm z 70 krajów, co daje mocne wsparcie tezie, że zadbanie o odpowiednią różnorodność w zarządzie nie jest problemem działu HR, ale może bardziej strategii rozwoju. Większość badanych firm wskazała na dodatkowe korzyści, takie jak poprawienie wizerunku firmy, większa łatwość w pozyskiwaniu wykwalifikowanych i zmotywowanych pracowników czy – co nie powinno być zaskoczeniem – elastyczność i innowacyjność firmy.

Warto zauważyć, że obecność incydentalna kobiet w zarządach nie jest rozwiązaniem problemu dostępu. Na poziomie międzynarodowym zarząd uważa się za zbalansowany, kiedy udział przedstawicieli jednej płci sięga 40–60 proc.

W Stanach Zjednoczonych w zeszłym roku odnotowano rekordowy udział kobiet w zarządach, sięgający 20,4 proc. według 2019 Gender Diversity Index (GDI). I to w pięciu z dziewięciu sektorów przemysłowych (w 2018 r. – w dwóch). Ciekawostką może być fakt, że kobiety „zdobyły" netto 811 miejsc w zarządach, podczas gdy mężczyźni „stracili" 358. Jednak 64 proc. firm wyzwanie związane ze zwiększeniem liczby kobiet w zarządach osiągnęło poprzez zwiększenie liczebności całych zarządów. W tym kontekście polskie firmy mają dużo miejsca na dostosowanie struktur zarządczych do praktyk liderów na bardziej rozwiniętych rynkach.

Łukasz Kolano, UN Global Compact Tomasz Wiśniewski Giełda Papierów Wartościowych