Transakcje giełdowe a prawo własności akcji
Obowiązujący obecnie system rozliczeń transakcji giełdowych dostosował naszerozwiązania do standardów światowych. Zgodnie z nim, inwestorzy nabywają prawado zakupionych na giełdzie papierów wartościowych z chwilą zapisania ich narachunku kupującego. W przypadku giełdowej transakcji akcjami następuje to dopieropo trzech dniach. Zmiana w żaden sposób nie przeszkodziła w zawieraniu transakcjina rynku, zwiększyła natomiast bezpieczeństwo jego uczestników.
Wprowadzenie obowiązujących obecnie zasad rozliczania transakcji w KDPW było możliwe dzięki odpowiednim zapisom Ustawy o publicz-nym obrocie papierami wartościowymi (art. 7). Zalegalizowała ona niematerialny charakter papierów wartościowych będących w publicz-nym obrocie. Mimo że obrót zdematerializowanymi papierami wartościowymi istniał już od 1991 roku, to jego podstawy prawne były niewystarczające.Od 4 kwietnia 1998 r. w transakcjach zawieranych na rynku regulowanym przeniesienie praw następuje w chwili zapisania papierów na rachunku papierów wartościowych kupującego, poprzedzonego rozliczeniem transakcji w KDPW. Wcześniej inwestorzy stawali się właścicielami papierów wartościowych w momencie realizacji zlecenia kupna.Biura maklerskie rozliczają kupno lub sprzedaż walorów na tzw. rachunkach operacyjnych klientów tego samego dnia, w którym nastąpiła transakcja giełdowa. Potem KDPW dokonuje przesunięcia papierów wartościowych między kontami uczestników bezpośrednich, co jest podstawą dla biur maklerskich do zapisu zmian na rachunkach klientów. W tym okresie możliwa jest korekta ewentualnych błędów.Zgodnie z nowym standardem rozliczeń, nastąpiło też wyłączenie zobowiązań i należności powstałych na rynku kapitałowym z postępowania upadłościowego. Transakcje zawarte do chwili popadnięcia w stan niewypłacalności rodzą niepodważalne zobowiązania zaciągnięte przez bankruta. Z drugiej strony, jego należności nie wchodzą do masy upadłościowej i nie mogą być użyte do zaspokajania jego wierzycieli znajdujących się poza rynkiem. Mogą być one użyte wyłącznie do wykonania zobowiązań wobec kontrahentów na rynku kapitałowym.Rozliczanie transakcji w Krajowym Depozycie następuje w terminie T + 3. Natomiast rozliczanie transakcji, których przedmiotem są obligacje Skarbu Państwa, zawieranych na rynku giełdowym lub w obrocie pozagiełdowym (CeTO), następuje w T + 2. W tym samym terminie przenoszone są prawa z transakcji zawartych we wtórnym obrocie pozagiełdowym w okresie pomiędzy wpisaniem papierów wartościowych do właściwego rejestru a datą rozpoczęcia nimi obrotu na CeTO (transakcje PWR), jak również z transakcji znacznym pakietem walorów zawartych na tym rynku.Rozliczenie giełdowych pozasesyjnych transakcji pakietowych, transakcji zawartych poza rynkiem regulowanym oraz publicznej sprzedaży papierów wartościowych następuje w terminie określonym przez strony transakcji. Może być on ustalony np. w T + 1.- Dzięki zasadzie nabycia prawa do papierów wartościowych z chwilą zapisania ich na rachunku KDPW zyskał możliwość wycofania z uczestnictwa w obrocie podmiotu nie wywiązującego się z transakcji. Jeśli nie zapłaci on za papiery, to ich nie otrzyma. Stosuje się w tym przypadku częściowe rozliczenie. Poprzednio istniał wymóg rozliczenia transakcji dokonanej przez instytucję bankrutującą - powiedział PARKIETOWI Ludwik Sobolewski, wiceprezes zarządu KDPW.W starym systemie, jeśli strona transakcji nie zapłaciła za papiery, to pełna kwota była pobierana z funduszu gwarancyjnego KDPW. Teraz Krajowy Depozyt, działając w interesie strony (inwestora) wywiązującej się z transakcji dokonuje powtórnej transakcji papierami, które np. nie zostały opłacone. Ponosi jedynie ryzyko kursowe, które jest pokrywane z funduszu rozliczeniowego. W tych warunkach uszczerbek w funduszu jest dużo mniejszy niż poprzednio, dzięki temu mniejsze są także potencjalne koszty działania systemu gwaran-cyjnego.Jednym z efektów wprowadzenia zasady nabycia praw z chwilą zapisaa na rachunku jest również zmniejszenie wielkości funduszu rozliczeniowego (dawniej funduszu gwarancyjnego).- Cała operacja przejścia na nowy system przebiegła bez problemów i zakończyła się pełnym sukcesem - stwierdził Ludwik Sobolewski.Dla uczestników rynku i KDPW nowy system był istotnym wydarzeniem, natomiast z punktu widzenia inwestora pozornie nic się nie zmieniło. Tak jak wcześniej może on bez przeszkód dokonywać transakcji. Na wszelki wypadek taki zapis wprowadzono w ustawie o publicznym obrocie - "Przepisy (...) nie wyłączają prawa do zobowiązania się do zbycia papierów wartościowych nabytych w wyniku transakcji zawartej na rynku regulowanym (...) przed dokonaniem zapisu na rachunku papierów wartościowych nabywcy".Obowiązujące obecnie rozwiązanie rodzi jednak poważne skutki przy wykonywaniu praw z papierów wartościowych. Inwestor musi pamiętać, że chcąc nabyć prawa do nowej emisji akcji lub do dywidendy musi kupić walory odpowiednio wcześniej, niż to wynika z uchwały walnego zgromadzenia spółki. Pomocą służy w tym przypadku Giełda Papierów Wartościowych, która w tabeli notowań stosuje odpowiednie oznaczenia:zp - z prawem poboru; akcje sprzedawane są z prawem poboru nowych akcji,bp - bez prawa poboru; notowanie akcji, których nabywcom nie przysługuje już prawo poboru,zd - z dywidendą; akcje sprzedawane są z prawem do dywidendy za ostatni okres obrachunkowy,bz - bez dywidendy; notowanie po upływie terminu ustalenia prawa do dywidendy.Skróty te wskazują, kiedy najpóź-niej trzeba nabyć walory, aby skorzystać z przysługujących z nich praw.O nowym systemie trzeba również pamiętać, chcąc wziąć udział w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Akcje trzeba kupić wcześ-niej, aby uzyskać do nich prawo własności przed upływem terminu rejestracji walorów na WZA. W przeciwnym razie biuro maklerskie nie wystawi nam świadectwa depozytowego.
PIOTR UTRATA
