Narodowy Bank Polski kolejny raz w raporcie o stabilności systemu finansowego zwraca uwagę na powiązania między sektorami bankowym i rządowym. Tym razem indeks obrazujący te zależności znalazł się na najwyższych poziomach w historii (więcej w ramce poniżej).
Czytaj także: Wzajemne powiązania państwa i banków najsilniejsze w historii
Zależności ostatnio tylko rosną
W Polsce są trzy główne płaszczyzny powiązań między rządem a sektorem bankowym. Rząd pełni jednocześnie rolę właściciela (kontroluje znaczną część sektora), nadzorcy (poprzez reprezentację rządu w Komisji Nadzoru Finansowego) oraz dłużnika (istotny udział obligacji skarbowych w aktywach banków).
Zacznijmy od tej ostatniej kwestii, która nabrała znaczenia w 2020 r., szczególnie w I półroczu, gdy ekspozycja sektora bankowego na dłużne papiery skarbowe i gwarantowane przez Skarb Państwa wyraźnie wzrosła ze względu na dużą nadpłynność branży (m.in. zwiększoną działaniami banku centralnego) i obejmowanie tego typu obligacji finansujących tarcze antykryzysowe. Na koniec 2020 r. wartość portfela tych papierów w polskich bankach wyniosła 465 mld zł i stanowiła już 22,1 proc. aktywów sektora oraz aż 250 proc. funduszy własnych banków. Na koniec 2019 r., czyli tuż przed wybuchem pandemii, było to odpowiednio 17,8 proc. i 185 proc. Ale już wcześniej portfel i udział skarbowych papierów rósł – szczególnie od 2016 r., gdy wprowadzono podatek od aktywów (obligacje skarbowe wyłączone są z podstawy opodatkowania, więc banki chętnie je kupują, co częściowo wypycha kredyty z aktywów sektora). Na koniec 2015 r. obligacje skarbowe i gwarantowane przez Skarb Państwa w bankach stanowiły 15,7 proc. aktywów i 165 proc. funduszy własnych sektora. Jednocześnie udział kredytów brutto w aktywach banków spadł od tego momentu z ponad 57 do 47,7 proc. obecnie. NBP zauważa, że udział obligacji skarbowych w aktywach polskiego sektora bankowego jest jednym z najwyższych w Unii Europejskiej.
Bank centralny zwraca uwagę, że wysoki udział papierów skarbowych i gwarantowanych przez Skarb Państwa w aktywach sektora bankowego zwiększa wrażliwość banków na potencjalne szoki wywołane czynnikami rynkowymi. Jednak na razie sytuacja jest dobra. Symulacje o charakterze testów warunków skrajnych, przeprowadzone na podstawie danych z grudnia 2020 r., pokazują, że dopiero ok. 15-proc. spadek wartości papierów skarbowych i gwarantowanych przez Skarb Państwa znajdujących się w portfelu banków mógłby spowodować naruszenie norm kapitałowych z filarów I i II (w zdecydowanej większości przecena obligacji nie miałaby wpływu na rachunek wyników banków, lecz wpłynęłaby na sytuację kapitałową). To naruszenie norm kapitałowych dotyczyłoby tylko banków mających łącznie 9-proc. udział w aktywach krajowego sektora bankowego. Historyczna zmienność rentowności obligacji skarbowych wskazuje, że prawdopodobieństwo wystąpienia tak głębokiego spadku wyceny papierów skarbowych jest zdaniem NBP niskie. Ale nałożenie się kilku szoków (jak np. w przypadku szoku w postaci pandemii oraz ryzyka prawnego związanego z mieszkaniowymi kredytami walutowymi) może sprawić, że także mniejsza skala spadku cen obligacji miałaby niekorzystny wpływ na spełnianie wymogów kapitałowych przez część banków.
