Akcja szczepień przeciw Covid-19 trwa już niemal pół roku. Według portalu „Our World in Data", w tym czasie co czwarty człowiek otrzymał co najmniej jedną dawkę szczepionki. Odsetek ludzi w pełni zaszczepionych to jednak niespełna 6 proc. W tej grupie są głównie mieszkańcy zamożnych państw. W krajach o niższym poziomie dochodu kampania szczepień przebiega zdecydowanie wolniej. Jeśli nie przyspieszy, pandemii nie uda się szybko zatrzymać. Z koronawirusem uporają się tylko kraje szeroko rozumianego Zachodu i tylko pod warunkiem, że będą mocno ograniczały możliwość przekraczania ich granic.
Jak zwiększyć dostawy wakcyn do krajów uboższych? Indie i RPA apelują, aby w ramach Światowej Organizacji Handlu znieść ochronę patentową szczepionek i innych technologii pomagających w walce z pandemią (m.in. diagnostycznych). Pomysł ten częściowo popiera administracja USA, ale też spora część naukowców w ten czy inny sposób zaangażowanych w walkę z pandemią. W Polsce list otwarty w sprawie uczynienia szczepionek „dobrem wspólnym ludzkości" opublikowało zarówno środowisko medyczne, jak i grupa ekonomistów. W tym drugim środowisku, jak sugerują wyniki naszej sondy, propozycja ta ma jednak więcej przeciwników niż zwolenników. Z tezą, że „należy znieść ochronę patentową szczepionek przeciwko Covid-19", nie zgodziło się 20 spośród 41 ekonomistów (49 proc.), którzy wzięli udział w siódmej rundzie panelu eksperckiego „Parkietu" i „Rzeczpospolitej". Zgodziło się z nią 16 badanych (40 proc.).
Globalne rozwiązanie
„Samo zniesienie ochrony patentowej szczepionek przeciw Covid-19 nie zwiększy w krótkim okresie ich dostępności dla krajów rozwijających się, a w dłuższym okresie może przyczynić się do niższych wydatków na badania i rozwój i mniejszej liczby nowych szczepionek na rynku. By wyprodukować szczepionkę potrzeba często nie tylko informacji opisanych w dokumentacji patentowej, ale również tzw. know-how (czyli wiedzy nieskodyfikowanej) oraz dostępu do innych nieopatentowanych technologii. Potrzebne są również specjalistyczne materiały i surowce, np. szczepionka Pfizera wymaga ich 280 od producentów z 19 krajów" – tłumaczy prof. Beata Javorcik z Uniwersytetu Oksfordzkiego, główna ekonomistka Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Argumentem, który najczęściej wysuwają zwolennicy zniesienia ochrony patentowej szczepionek, jest to, że preparaty te pojawiły się tak szybko po wybuchu pandemii tylko dzięki temu, że badania były współfinansowane przez sektor publiczny. Nawet oni przyznają jednak często, że ochrona praw własności intelektualnej koncernów farmaceutycznych nie jest obecnie istotnym ograniczeniem dla podaży szczepionek. W rezultacie wielu z nich uważa, że „kraje o niskim i średnim poziomie dochodu (per capita) szybciej zdobędą potrzebną im liczbę szczepionek przeciwko Covid-19, jeśli kraje o wysokim poziomie dochodu zapłacą firmom farmaceutycznym za większą produkcję i dystrybucję tych preparatów, niż jeśli zgodzą się na zniesienie ich ochrony patentowej". Z taką tezą zgodziło się aż 68 proc. uczestników tej rundy naszego panelu ekonomistów. Przeciwnego zdania było niespełna 10 proc. „To rozwiązanie będzie bardziej skuteczne, niż zniesienie ochrony patentowej i bezpośrednia pomoc finansowa krajom zagrożonym. Zniesienie ochrony patentowej będzie miało niszczące skutki na przyszłość. Zniweluje motywację do podejmowania badań naukowych i wdrożeniowych w medycynie i epidemiologii. Natomiast bezpośrednia pomoc finansowa jest często skorodowana korupcją i nieefektywnością dystrybucji" – przekonuje prof. dr hab. Wojciech Charemza z Akademii Finansów i Biznesu Vistula.
Szeroką akceptacją uczestników naszego panelu ekonomistów cieszy się również teza, że „korzyści dla krajów o wysokim poziomie dochodu (w tym krajów UE) z tytułu zakupu 12 mld dawek szczepionek przeciwko Covid-19 i przekazania ich za darmo krajom o niskim i średnim poziomie dochodu przewyższyłyby koszty takiej operacji". Zgodziło się z nią (w tym zdecydowanie) 61 proc. ankietowanych przez nas naukowców, a przeciwnego zdania było niespełna 10 proc. „Im więcej przypadków Covid-19 na świecie, tym większa szansa na powstanie nowych mutacji, które mogą być odporne na obecne szczepionki. Kraje bogate nie są więc w stanie zabezpieczyć się przed Covid-19 bez zabezpieczenia krajów biedniejszych. Albo wszyscy na świecie będziemy wolni od Covid-19, albo nikt z nas nie będzie bezpieczny. Darowanie szczepionek krajom biedniejszym to sposób, by pomóc i sobie i im. A korzyści z wyeliminowania Covid-19 wielokrotnie przewyższą koszt zapewnienia szczepionek krajom biedniejszym" – przekonuje prof. Javorcik. Potwierdzają to wyliczenia Międzynarodowego Funduszu Walutowego. „Według tych szacunków koszt zakończenia pandemii przez zaszczepienie 40 proc. populacji każdego kraju do końca 2021 r. oraz 60 proc. do połowy 2022 r. to 50 mld USD. Globalne korzyści gospodarcze – 9 bilionów USD" – przypomina Piotr Lewandowski, prezes Instytutu Badań Strukturalnych.
