W pracowniczych programach emerytalnych składki są najczęściej wpłacane solidarnie przez zatrudnionych i pracodawców. Pracodawcy często mają obowiązek utworzenia programu, wynikający z przepisów branżowych. Wielu tworzy program samodzielnie, dzięki czemu może się wyłączyć ze stosowania przepisów dotyczących danej branży.
Jeśli pracodawca utworzył już program emerytalny, pracownik musi do niego przystąpić. Zaledwie 4 proc. ogółu zatrudnionych nie jest objętych dodatkowym, pozapaństwowym programem gromadzenia kapitału na starość.
Programy emerytalne na świecie
1. Wielka Brytania
Pracownicze programy emerytalne są quasi-obowiązkowe. Pracownik jest zapisywany automatycznie, ale może zrezygnować z uczestnictwa. Składkę płaci pracownik i pracodawca.
2. Nowa Zelandia
System emerytalny opiera się na dwóch filarach, drugim z nich jest dobrowolny kapitałowy KiwiSaver. Do programu automatycznie są zapisywane wszystkie osoby pracujące. Po upływie od dwóch do ośmiu tygodni mogą zrezygnować.
3. Holandia
Pracownicze programy emerytalne są tworzone dla zakładów pracy, całych działów i branż gospodarki. Składki są najczęściej wpłacane solidarnie przez zatrudnionych i pracodawców.
4. USA
Dobrowolne pracownicze programy emerytalne stanowią drugi filar. Około 50 proc. pracodawców stosuje automatyczny zapis (tzw. automatyczną eskalację składki).
5. Czechy
Na dodatkowy dobrowolny system emerytalny składają się indywidualne formy oszczędzania funkcjonujące na zasadzie kapitałowej i w formie zdefiniowanej składki.
6. Słowacja
Dodatkowe zabezpieczenie emerytalne opiera się przede wszystkim na planach pracowniczych. Cechą charakterystyczną systemu jest brak podatku na wszystkich etapach oszczędzania.
7. Niemcy
Pracownicze programy emerytalne funkcjonują w formie planów o zdefiniowanym świadczeniu lub o zdefiniowanej składce. Są to: przyrzeczenia bezpośrednie, kasy zapomogowe, umowy ubezpieczenia, kasy emerytalne lub fundusze emerytalne.
8. Irlandia
Środki odprowadzane do pracowniczych programów emerytalnych są inwestowane na rynkach kapitałowych. Składki płacą pracodawca i pracownik albo tylko pracodawca.
9. Szwajcaria
Pracownicze programy emerytalne są obowiązkowe. Istnieją gwarancje wielkości zgromadzonych środków i wysokości późniejszego świadczenia.
10. Turcja
Oszczędzanie na emeryturę jest obligatoryjne dla osób do 45. roku życia. Pracownik odprowadza składki obowiązkowo, ale może wystąpić z programu. Państwo zasila program.
Opinie
Krzysztof Nowak, członek zarządu Mercer Polska
W Wielkiej Brytanii przed wprowadzeniem nowego systemu pracodawcy zatrudniający powyżej 5 tys. osób przeważnie prowadzili dobrowolne programy emerytalne dla swoich pracowników (w 2016 r. robiło to 70 proc. z nich). Oszczędzanie w zakładowych programach emerytalnych w dużych firmach było więc dość powszechne. Natomiast brakowało powszechności tego typu świadczeń w firmach średnich i małych działających w mniej rozwiniętych ekonomicznie regionach Wielkiej Brytanii. W 2006 r. tylko 20 proc. pracodawców zatrudniających do pięciu pracowników oferowało tego typu programy. Rząd brytyjski uznał, że to problem, którego długoterminowe skutki będą bardzo dotkliwe dla gospodarki i polityki społecznej kraju. Diagnoza była jasna: oszczędzających jest za mało, a ci, którzy oszczędzają, robią to w niewystarczającej skali. Dodatkowo była widoczna wyraźna tendencja do spadku skłonności do oszczędzania. Pogłębiał się też kryzys zaufania do instytucji finansowych. W efekcie rząd powołał specjalny zespół, którego zadaniem było przygotowanie projektu zmian w systemie emerytalnym. Cel był prosty – więcej oszczędności i więcej pracodawców oferujących gromadzenie kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne.
dr Sylwia Pieńkowska-Kamieniecka, ekspert Instytutu Emerytalnego
W ostatnich latach w wielu krajach większy nacisk, jeśli chodzi o upowszechnienie dodatkowego oszczędzania, kładzie się na programy zakładowe niż na indywidualne zabezpieczenie emerytalne. Plany emerytalne są coraz częściej wprowadzane na zasadzie ustawowego obowiązku; pracodawcy muszą je utworzyć i objąć nimi pracowników.
W tzw. automatycznym zapisie stosowane są dwa rozwiązania: bez możliwości wystąpienia pracownika z programu (programy obowiązkowe sensu stricto, np. w Australii, Szwajcarii, Islandii) oraz z opcją wyjścia (opt-out) w określonym czasie (programy quasi-obowiązkowe, np. w Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, we Włoszech). Z kolei w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych zastosowanie automatycznego zapisu do programu jest dla pracodawców dobrowolne. Decyzja o przyjęciu tego typu rozwiązania jest podejmowana na szczeblu przedsiębiorstwa.
Doświadczenia zagraniczne dotyczące stosowania automatycznych zapisów, nawet z opcją wyjścia, pokazują, że jest to skuteczna metoda zwiększania wskaźników partycypacji społeczeństwa w dodatkowym systemie emerytalnym.
Coraz popularniejszy jest automatyczny zapis do programu
Programy zbliżone do przygotowywanych w Polsce pracowniczych planów kapitałowych (PPK) z powodzeniem funkcjonują w wielu krajach i są tam dobrze oceniane (np. w Nowej Zelandii, Kanadzie czy Wielkiej Brytanii). Najbardziej upowszechniły się tam, gdzie są obowiązkowe albo quasi-obowiązkowe (pod pewnymi warunkami można z nich wystąpić). Dlatego chętnie stosowany jest mechanizm automatycznego zapisu z ewentualną możliwością rezygnacji. Skutecznym sposobem na zachęcenie do oszczędzania są również odpowiednio skonstruowane zachęty podatkowe.